Μετά την τραγωδία των Τεμπών και την αντίδραση των νέων γράφτηκαν αρκετά άρθρα και ειπώθηκαν απόψεις σχετικά με την εκλογική συμπεριφορά των μελών της γενιάς Gen Z (γεννημένοι από τα μέσα της δεκαετίας 1990 και έπειτα) αλλά και των τελευταίων φουρνιών των millennials. Μία άποψη, την οποία είδα να επαναλαμβάνεται από πολλούς, είναι το ότι η νέα γενιά είναι αριστερόστροφη. Είναι αλήθεια πως ψηφίζουν περισσότερο αριστερά κόμματα, όμως διαφωνώ με τον χαρακτηρισμό για συγκεκριμένο λόγο. Για να γίνει αντιληπτός όμως αυτός θα πρέπει να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Σκεφτείτε έναν νέο ή μία νέα που έχει γεννηθεί κοντά στο 2000. Όταν ήταν στο δημοτικό έζησε, μέσα από την απότομη πτώση του οικογενειακού εισοδήματος, την οικονομική κρίση. Μαζί με αυτήν έζησε και την πολιτική πόλωση της περιόδου της οικονομικής κρίσης. Όταν έγινε 18–20 ετών κλείστηκε μέσα στο σπίτι για δυο χρόνια εξαιτίας της πανδημίας. Όταν βγήκε από αυτό ξεκίνησε αυτό που πολλοί θεωρούσαν αδιανόητο: Ο πόλεμος στην Ευρώπη συνοδεία αύξησης πληθωρισμού βασικών προϊόντων. Οι νέοι αυτοί (σε ποσοστό 70% για τους 18-34) μένουν στο ίδιο σπίτι με τους γονείς τους. Ο λόγος για τη μεγάλη πλειοψηφία είναι οικονομικός. Το εισόδημά τους, όσων έχουν εργασία, δεν επαρκεί για να νοικιάσουν ένα διαμέρισμα, πόσο μάλλον για να αγοράσουν κάτι δικό τους. Η γενιά αυτή δηλαδή μεγάλωσε και ζει μέσα σε μια συνεχόμενη κρίση. Δεν έζησε τις δεκαετίες της αφθονίας παρά μόνο τις ισχνές αγελάδες. Είναι η γενιά που ξέρει από μικρή ηλικία πως θα ζήσει χειρότερα από την προηγούμενη.
Έτσι έχουμε το cohort effect, μια κοινή εμπειρία δηλαδή από μια ομάδα ατόμων η οποία γεννήθηκε σε μια συγκεκριμένη περίοδο. Η ηλικία κατά την οποία αυτή η ομάδα ατόμων περνά αυτή την εμπειρία είναι εξαιρετικά σημαντική καθώς η μεγαλύτερη πολιτική επιρροή συμβαίνει όταν οι άνθρωποι είναι ανάμεσα από 15 και 30 ετών. Σε αυτές τις ηλικίες η επιρροή της περιόδου ή γεγονότων των οποίων ζουν μπορεί να διαμορφώσει μέχρι και τις αξίες τους και κρατάει στο χρόνο.
Όπως γίνεται κατανοητό, η νέα γενιά έχει επηρεαστεί από τη συνεχόμενη κρίση στην οποία ζει, που μπορεί να παίρνει άλλες μορφές ανά διαστήματα αλλά η ουσία βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίον επηρεάζεται ο τρόπος ζωής τους. Πως έχει όμως επηρεαστεί από τις αλλεπάλληλες κρίσεις η νέα γενιά όσον αφορά το πολιτικό κομμάτι. Πρώτον, έχουν αποκτήσει χαμηλά επίπεδα εξωτερικής πολιτικής αποτελεσματικότητας. Είναι δηλαδή η γενιά που, με διαφορά από τις υπόλοιπες, θεωρεί πως οι κυβερνήσεις (αλλά και το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του) δε θα ανταποκριθεί στις απαιτήσεις/επιθυμίες της. Δεν εμπιστεύονται το πολιτικό σύστημα (μεγάλη απόσταση από τις προηγούμενες γενιές), θεωρούν πως δε μπορεί ή δε θέλει να δώσει λύσεις στα προβλήματά τους και απομακρύνονται από αυτό. Η χαμηλή εμπιστοσύνη στους πολιτικούς συνήθως παρασέρνει προς τα κάτω και τα επίπεδα εμπιστοσύνης και σε άλλους θεσμούς της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας.
Από όσους νέους έχουν χαμηλή εμπιστοσύνη στην πολιτική, όσοι έχουν ταυτόχρονα και χαμηλά επίπεδα εσωτερικής πολιτικής αποτελεσματικότητας (δηλαδή θεωρούν πως δεν καταλαβαίνουν την πολιτική ή ότι η ψήφος τους δεν έχει αξία) απέχουν από τις εκλογές. Η αποχή όμως δε σημαίνει απαραίτητα απάθεια. Κάποιοι είναι όντως απαθείς, όμως κάποιοι άλλοι μπορεί να συμμετέχουν στην πολιτική με άλλες αντισυμβατικές δράσεις (πχ συμμετοχή σε διαδηλώσεις) διότι θεωρούν πως είναι πιο αποτελεσματικός τρόπος συμμετοχής στην πολιτική από ότι η ψήφος. Όσοι έχουν υψηλά επίπεδα εσωτερικής αποτελεσματικότητας (δηλαδή θεωρούν πως μπορούν να συμμετέχουν στην πολιτική και ότι η ψήφος έχει δύναμη) ψηφίζουν συνήθως αντισυστημικά κόμματα. Διακρίνουμε δηλαδή στη νέα γενιά υψηλότερη αποχή για την πολιτική αλλά και υψηλότερα επίπεδα αντισυστημικής ψήφους από ότι στις προηγούμενες γενιές.
Το σε ποια κόμματα ή υποψηφίους θα δώσουν την ψήφο τους εξαρτάται από το πλαίσιο της κάθε χώρας. Για παράδειγμα οι νέοι στις ΗΠΑ δίνουν την ψήφο τους με πολύ μεγάλη διαφορά στο Δημοκρατικό κόμμα και κυρίως σε υποψηφίους των Progressives. Το κύριο ζήτημα είναι πως το Ρεπουμπλικανικό κόμμα δε βάζει νερό στο κρασί της φιλελεύθερης οικονομίας. Οι νέοι όμως δε ζητούν αυτό, αλλά περισσότερο σοσιαλιστικές πολιτικές. Επιζητούν την οικονομική ασφάλεια όχι το να ανήκουν το 1% των πλουσίων. Επίσης, οι περισσότεροι νέοι βρίσκονται σε μεγάλα αστικά κέντρα (για τον διαχωρισμό μεγαλουπόλεων και υπαίθρου μπορείτε να δείτε προηγούμενο άρθρο) και ενδιαφέρονται και για κοινωνικά ζητήματα. Όπως για παράδειγμα τις αμβλώσεις ή τα δικαιώματα διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Αυτή η γενιά στις ΗΠΑ μπορεί να χαρακτηριστεί ως αριστερόστροφη. Δε συμβαίνει το ίδιο όμως σε άλλες χώρες, όπως στη Γαλλία. Εκεί, με βασικό θέμα την κρίση αγοραστικής δύναμης, οι νέοι 18-24 έδωσαν 31% στον Μελανσόν της αριστεράς και 26% στη Λε Πεν της δεξιάς. Μάλιστα αρκετοί από αυτούς που ψήφισαν Μελανσόν στον πρώτο γύρο ψήφισαν τη Λε Πεν στον δεύτερο. Γιατί; Διότι αυτή η γενιά βλέπει σε πολύ μικρότερο βαθμό από άλλες γενιές το πολιτικό σκηνικό με όρους αριστεράς – δεξιάς. Κοιτάει ποιος του προτείνει λύσεις για τα προβλήματά του. Την απασχολούν πολύ λιγότερο οι ταμπέλες και τα ιδεολογικά στεγανά. Δεν ταυτίζεται με κόμματα. Έτσι μπορεί, λόγω υποψηφίων, σε μια εκλογική αναμέτρηση να μοιάζει αριστερόστροφη ενώ σε μια άλλη δεξιόστροφη. Δεν είναι τίποτα από τα δύο. Είναι αντισυστημική.
Όσον αφορά την Ελλάδα, εάν κάποιος δει επιφανειακά μόνο την ψήφο θα βγει στο συμπέρασμα πως οι νέοι είναι αριστερόστροφοι διότι ψηφίζουν κυρίως αριστερά κόμματα. Το δεύτερο κομμάτι είναι αλήθεια. Ψηφίζουν σε υψηλά ποσοστά ΣΥΡΙΖΑ. Ψηφίζουν επίσης ΜεΡΑ25. Στις εκλογές του 2019 ο ΣΥΡΙΖΑ απέσπασε την ψήφο του 38% των νέων 17-24 (η ΝΔ το 30%) ενώ τρίτο κόμμα ήταν το ΜεΡΑ25 με 6%. Από την άλλη η Χρυσή Αυγή έλαβε το 5% (όσο και το ΠΑΣΟΚ). Σε πρόσφατη δημοσκόπηση επίσης ΜεΡΑ25 και κόμμα Κασιδιάρη «χτυπιόνται» για την τρίτη θέση. Το γεγονός πως ο ΣΥΡΙΖΑ έρχεται πρώτο κόμμα δεν βασίζεται στο ότι είναι αριστερό κόμμα, αλλά στο ότι έχει ακόμα μέσα του αντισυστημικά κομμάτια από την περίοδο 2012–2015. Από την άλλη μεριά δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Ο άλλος κυβερνητικό πόλος δηλαδή δεν έχει κάτι το αντισυστημικό μέσα του ώστε να προσελκύσει αντισυστημικούς νέους ψηφοφόρους (το θεωρώ στρατηγικό λάθος αλλά δεν είναι του παρόντος). Έτσι οι περισσότεροι πηγαίνουν εκεί που υπάρχουν πολιτικοί που θεωρούν πως κινούνται σε ένα αντισυστημικό πλαίσιο και άρα μπορούν να τους εκπροσωπήσουν. Εφόσον αυτοί βρίσκονται σε μεγάλη πλειοψηφία σε αριστερά κόμματα, ψηφίζουν αριστερά κόμματα. Όπως και στη Γαλλία έτσι και στην Ελλάδα έχουν υπάρξει δημοσκοπήσεις που δείχνουν μετακίνηση από «δεξιό» αντισυστημικό κόμμα σε αριστερά και το αντίστροφο. Δεν είναι δηλαδή η νέα γενιά της Ελλάδας αριστερόστροφη. Είναι σαφώς αντισυστημική. Και όσοι αποφασίσουν να συμμετάσχουν στις εκλογές «αγοράζουν» το προϊόν που θα βρουν πιο εύκολα. Το βρίσκουν σε «αριστερά» πανέρια. Εάν στις επόμενες εκλογές το βρουν σε «δεξιά» δε θα διστάσουν να το δοκιμάσουν.
