Κάθε εκλογικό σύστημα έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και επηρεάζει σε ένα βαθμό τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων. Για παράδειγμα τα πλειοψηφικά συστήματα με μονοεδρικές περιφέρειες ευνοούν και το δικομματισμό αλλά και μικρά τοπικά κόμματα και την στρατηγική ψήφο. Από την άλλη η απλή αναλογική, ειδικά δίχως όριο εισόδου στη βουλή, ευνοεί την ψήφο ιδεολογίας. Την ψήφο δηλαδή προς κόμματα που βρίσκονται εγγύτερα στα πιστεύω του ψηφοφόρου. Ευνοεί επίσης τις συνεργασίες κομμάτων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να προκύψει κυβέρνηση δίχως τη συμμετοχή του κόμματος που ήρθε πρώτο στις εκλογές.
Είναι αυτό αντιδημοκρατικό όπως ακούγεται από πολλούς; Όχι, είναι εντός πλαισίου του εκλογικού συστήματος. Να θυμίσω πως στις πρόσφατες εκλογές στη Σουηδία οι σοσιαλδημοκράτες ήταν πρώτο κόμμα με 30%, με διαφορά 10 μονάδων από τον δεύτερο, όμως βρίσκονται στην αντιπολίτευση. Και εάν για τη Σουηδία υπάρχει η ένσταση πως γνώριζαν όλοι πριν τις εκλογές τις συνεργασίες θα σας πάω στην χώρα που κατοικώ, το Λουξεμβούργο. Ο πλέον φιλελεύθερος πρωθυπουργός, ο Ξαβιέ Μπέτελ, ηγείται «κυβερνήσεων ηττημένων» από το 2013. Στις εκλογές εκείνης της χρονιάς το συντηρητικό κόμμα του «δικού μας» Γιουνκέρ έλαβε το 33,68% των ψήφων. Δεύτεροι ήταν οι σοσιαλδημοκράτες με 20,28% (13,4% διαφορά) και τρίτο το δημοκρατικό κόμμα του Μπέτελ με 18,25%. Κυβέρνηση έκαναν το δεύτερο, τρίτο και τέταρτο κόμμα με πρωθυπουργό τον αρχηγό του τρίτου. Στις επόμενες εκλογές, 2018, και πάλι είχαμε το συντηρητικό κόμμα να έρχεται πρώτο (με μικρότερη από το 2013 διαφορά – 10,7% -) και να μη συμμετέχει στην κυβέρνηση. Και πάλι το κόμμα του Μπέτελ ήταν τρίτο, και πάλι εκείνος ηγήθηκε κυβέρνησης συνεργασίας.
Κάποιοι θα πείτε «η Ελλάδα δεν είναι ούτε Σουηδία, ούτε Λουξεμβούργο». Δεν εξετάζω αυτό. Δεν εξετάζω δηλαδή το εάν το σύστημα της απλής αναλογικής ταιριάζει στη χώρα μας. Αυτή η συζήτηση γίνεται πριν ψηφιστεί το νέο εκλογικό σύστημα. Και σε αυτή τη συζήτηση πολλά επιχειρήματα εναντίον της εφαρμογής της απλής αναλογικής στην Ελλάδα θα με έβρισκαν σύμφωνο. Αλλά τώρα είμαστε σε διαφορετικό πλαίσιο. Η συζήτηση πλέον γίνεται για το εάν μπορεί να προκύψει «κυβέρνηση ηττημένων» στις εκλογές που έρχονται. Θεωρώ πως η συζήτηση στη χώρα γίνεται όχι επειδή κάτι τέτοιο έχει πολλές πιθανότητες να συμβεί αλλά διότι βοηθάει τους δύο «μεγάλους». Βοηθά το αφήγημα της κυβέρνησης περί μοναδικής εναλλακτικής ενισχύοντας το φόβο σε κεντρώους και δεξιούς για μια επιστροφή του Αλέξη Τσίπρας και του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία και έτσι τους συσπειρώνει στη Νέα Δημοκρατία. Από την άλλη βοηθάει και το ΣΥΡΙΖΑ να χτίσει αφήγημα περί επανόδου στην εξουσία καθώς με 7% διαφορά από το πρώτο κόμμα είναι δύσκολο να πείσει πως έχει στόχο την πρωτιά. Είναι όμως πιθανό ένα τέτοιο σενάριο; Με τα σημερινά δεδομένα θεωρώ πως όχι. Πρώτον, το ΜεΡΑ25 δε φαίνεται να περνάει το όριο του 3%. Αλλά και να το περνούσε πάλι δε θα έβγαιναν τα νούμερα. Αλλά και να έβγαινε ΣΥΡΙΖΑ + ΠΑΣΟΚ + ΜεΡΑ25 > 150, και να συμφωνούσαν οι τρεις αρχηγοί σε όλα πάλι δε θα γινόταν κυβέρνηση. Γιατί; Διότι το ΠΑΣΟΚ σε ένα τέτοιο σενάριο δεν είναι ενιαίο. Είναι δεδομένο πως μερίδα βουλευτών του θα ανεξαρτητοποιούνταν και άρα πάλι δε θα έφταναν οι αριθμοί για να δώσουν «κυβέρνηση ηττημένων». Όσον αφορά τα σενάρια περί ψήφου ανοχής από το ΚΚΕ, νομίζω υπάρχουν μόνο στη φαντασία. Το ΚΚΕ έχει αποδείξει τις τελευταίες δεκαετίες πως μέσα στο πλαίσιο της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας που βρίσκεται ενδιαφέρεται να κρατήσει αυτό το 5% των ψηφοφόρων. Δε νοθεύει το κρασί του, δεν κάνει συνεργασίες, ούτε δίνει ψήφο ανοχής.
«Κυβέρνηση ηττημένων» δηλαδή στις εκλογές του 2023 δεν υπάρχουν πολλές πιθανότητες (με τα σημερινά δεδομένα) να υπάρξει. Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΠΑΣΟΚ – ΜεΡΑ25 μπορεί να προκύψει μόνο εάν κατέβουν μαζί στις δεύτερες εκλογές και διεκδικήσουν την πρωτιά και το μπόνους. Αλλά αυτό και δεν θα είναι «κυβέρνηση ηττημένων» και είναι μια άλλη συζήτηση, για το εάν και υπό ποιες συνθήκες είναι εφικτό να συμβεί.
