Όσο η έναρξη του πολέμου μένει στον προηγούμενο χειμώνα και η Ευρώπη πηγαίνει προς τον επόμενο τόσο είναι πιθανότερο να «ξεθωριάζουν» στο μυαλό των ψηφοφόρων οι ευθύνες του πολέμου και του υπεύθυνου της έναρξης αυτού για τα όσα αρνητικά συμβαίνουν και επηρεάζουν τη ζωή τους. Ταυτόχρονα γίνεται ολοένα και περισσότερο πιθανό, αυτό που είχα επισημάνει από την έναρξη του πολέμου, να φτάσει η στιγμή που ψηφοφόροι θα κατηγορήσουν τις κυβερνήσεις τους για τις συγκεκριμένες κυρώσεις (τονίζω το συγκεκριμένες) που επέβαλαν και τους άλλαξαν τη ζωή προς το χειρότερο. Προφανώς και δεν είναι δεδομένο πως θα φτάσουμε ως Ευρώπη συνολικά εκεί, υπάρχουν όμως χώρες που βρίσκονται ήδη πολύ πιο κοντά από άλλες. Πώς όμως γίνεται αυτό;
Όσο πιο σκληρή είναι και όσο μεγαλύτερη διάρκεια έχει η κρίση στον προθάλαμο της οποίας βρισκόμαστε τόσο πιο πιθανό είναι να αρχίσουν να επικρατούν στους ευρωπαίους ψηφοφόρους αρνητικά συναισθήματα. Τα συναισθήματα σε περιόδους κρίσεων είναι ένας σημαντικός παράγοντας που, σε συνδυασμό με άλλους, μπορεί να μας δείξει προς τα που πηγαίνουν εκλογικά οι ψηφοφόροι κάθε χώρας και άρα εάν μια χώρα βρίσκεται κοντά σε μεγάλες εκλογικές αλλαγές. Είναι δηλαδή κάτι που θα πρέπει να παρακολουθείται στενά το επόμενο διάστημα. Τα ισχυρότερα των αρνητικών συναισθημάτων είναι ο θυμός και η οργή. Σε χώρες που θα φανεί πως αυτά τα συναισθήματα επικρατούν στους ψηφοφόρους, και ειδικά εάν αρχίζουν να εμφανίζονται και σε ψηφοφόρους τους κυβερνώντος κόμματος, οι κυβερνήσεις θα μετράνε αντίστροφα και το ενδεχόμενο των πρόωρων εκλογών κάτω από την πίεση του κόσμου θα πλησιάζει. Αυτό διότι όσοι ψηφοφόροι έχουν θυμό ψάχνουν να απομακρύνουν τον φταίχτη για την αλλαγή στη ζωή τους. Εάν έχουν απομακρυνθεί από το πλαίσιο της απόδοσης ευθυνών στον πόλεμο τότε το πιο πιθανό είναι να κατηγορήσουν αυτόν που θα βρουν μπροστά τους, δηλαδή την κυβέρνησή τους, ασχέτως εάν πιστεύουν πραγματικά πως φταίει ή όχι. Το συναίσθημα θα έχει επικρατήσει. Τι θα συμβεί όμως στην ψήφο αυτών των θυμωμένων ψηφοφόρων; Τι είναι πιο πιθανό να ψηφίσουν;
Εδώ μπαίνει στην εξίσωση ένας άλλος παράγοντας, η πολιτική αποτελεσματικότητα*. Πολιτική αποτελεσματικότητα είναι το αίσθημα ότι η πολιτική και κοινωνική αλλαγή είναι πιθανή και πως ο κάθε ψηφοφόρος/πολίτης μπορεί να παίξει ρόλο στο να φέρει αυτήν την αλλαγή. Ψηφοφόροι με θυμό και υψηλά επίπεδα πολιτικής αποτελεσματικότητας τείνουν να καταψηφίζουν την κυβέρνηση μεν αλλά να ψηφίζουν συστημικά αντιπολιτευτικά κόμματα. Από την άλλη ψηφοφόροι με θυμό και χαμηλά επίπεδα πολιτικής αποτελεσματικότητας τείνουν είτε να απέχουν από τις εκλογές είτε να ψηφίζουν λαϊκίστικα κόμματα, αφού δεν περιμένουν από τα συστημικά να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους. Υπάρχουν εκλογικά σώματα όπου η πλειοψηφία θυμωμένων ψηφοφόρων μπορεί να έχει υψηλά επίπεδα πολιτικής αποτελεσματικότητας και άλλα με την πλειοψηφία τους να έχει χαμηλά επίπεδα. Όπως φαίνεται, μπορεί ο θυμός να δημιουργεί την επιθυμία για την αλλαγή, το είδος όμως αυτής της επιδιωκόμενης αλλαγής καθορίζεται, μεταξύ άλλων, από τα επίπεδα πολιτικής αποτελεσματικότητας. Είναι κάτι την εξέλιξη του οποίου θα παρατηρούμε με προσοχή μέσα στην κρίση** που μπαίνουμε.
*Υπάρχουν δύο είδη πολιτικής αποτελεσματικότητας, η εσωτερική που αφορά τον ίδιο τον ψηφοφόρο και τη στάση του απέναντι στην πολιτική και η εξωτερική που αφορά την απόκριση της κυβέρνησης/πολιτικού συστήματος στα θέλω του ψηφοφόρου. Κάποιοι ερευνητές την αντιμετωπίζουν ως μια ενιαία έννοια ενώ άλλοι ως δύο ξεχωριστά. Παρόλο που είμαι θιασώτης του διαχωρισμού εδώ θα την λάβω ως μία ενιαία για συντομία
** Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχουν γίνει τέτοιες στοχευμένες έρευνες για να γνωρίζουμε τα επίπεδα και τις τάσεις της πολιτικής αποτελεσματικότητας των Ελλήνων ψηφοφόρων
