Όταν ξεκίνησε η υγειονομική κρίση του κορωνοϊού, και επιλέχθηκε από τις ηγεσίες των χωρών το lockdown ως το βασικό μέτρο αντιμετώπισής της, ήταν μερικοί αναλυτές που είχαν επισημάνει την απορρύθμιση που αυτά θα προκαλούσαν στην αγορά και την ακρίβεια που θα ερχόταν στην ενέργεια, αλλά και στα τρόφιμα σε δεύτερη φάση. Η Ευρώπη όδευε δηλαδή πως μια, ενδεχομένως αρκετά διαχειρίσιμη, μίνι κρίση.
Η εισβολή όμως της Ρωσίας στην Ουκρανία, και οι κυρώσεις που αποφασίστηκαν ως αντίποινα έναντι της Ρωσίας, οδηγούν σε πολλαπλασιασμό του μεγέθους της οικονομικής κρίσης αλλά πολύ πιθανό και της διάρκειάς της. Ενώ έχουν γραφτεί άρθρα για τις πιθανές οικονομικές επιπτώσεις στα νοικοκυριά της Ευρώπης σε ελληνικό και ξένο (κυρίως) τύπο, ελάχιστοι (εάν όχι κανείς) έχουν ασχοληθεί έως τώρα με τις πιθανές επιπτώσεις της κρίσης αυτής στην εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων των χωρών της Ευρώπης. Και τα δεδομένα που έχουμε από τους οικονομικούς αναλυτές δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αισιοδοξία.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει κυριαρχήσει στο εκλογικό σκηνικό των χωρών της Ευρώπης. Και εάν σήμερα αυτό δημιουργεί μια συσπείρωση γύρω από τις ηγεσίες των χωρών (το έχουμε αναλύσει σε προηγούμενο άρθρο), αυτό δε θα κρατήσει πολύ και το αύριο φαίνεται πως θα έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η κρίση ενέργειας έχει ήδη χτυπήσει την πόρτα της Δύσης. Αυτή οδηγεί με τη σειρά της σε άνοδο στις τιμές των λιπασμάτων, άνοδο τιμών ζωοτροφών και άρα είτε σε άνοδο τιμών των τελικών αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων στο ράφι είτε σε απόφαση για μη παραγωγή από κάποιους παραγωγούς αφού δεν έχουν τη δυνατότητα ούτε να αγοράσουν τα λιπάσματα, άρα σε προσφορά που δε θα καλύπτει τη ζήτηση, γεγονός που θα ενισχύσει την ακρίβεια.
Αυτό επιτείνεται και από το γεγονός πως οι εμπόλεμες χώρες (και ο θύτης – Ρωσία και το θύμα – Ουκρανία) είναι αυτές που προμηθεύουν σε μεγάλο ποσοστό τον κόσμο με μεγάλες ποσότητες σιτηρών και άλλων προϊόντων. Εντελώς ενδεικτικά: Ρωσία και Ουκρανία μαζί έχουν το 30% των εξαγωγών της παγκόσμιας αγοράς στο σιτάρι, ενώ η Ουκρανία μόνη της το 14% του καλαμποκιού. Επίσης οι δύο χώρες είναι μακράν οι δύο πρώτες σε παραγωγή και εξαγωγή ηλιέλαιου παράγοντας το 60% της παγκόσμιας παραγωγής και εξάγοντας το 75% αυτού. Στη Ρωσία έχουν επιβληθεί κυρώσεις για τα προϊόντα της ενώ στην Ουκρανία δεν είναι σίγουρο ούτε εάν θα καταφέρουν να σπείρουν οι αγρότες, πόσο μάλλον να έχουν μια καλή παραγωγή. Όλα αυτά οδηγούν σε μια επισιτιστική κρίση στον κόσμο, που οι περισσότεροι πλέον τη βλέπουν να πλησιάζει απειλητικά και που προφανώς θα επηρεάσει σε ένα βαθμό και την Ευρώπη (θα είναι σε μικρότερο βαθμό από ότι σε άλλες χώρες καθώς ως οι «πλούσιοι» της περιοχής θα φροντίσουμε να προμηθευτούμε με όσο περισσότερη παραγωγή γίνεται ώστε να μην επέλθει επισιτιστική κρίση στη γηραιά ήπειρο). Εάν το όλο θέμα τελείωνε εδώ τότε θα μιλούσαμε για μια πιθανή άνοδο περισσότερο των αριστερών αντισυμβατικών κομμάτων, καθώς το κυρίαρχο στοιχείο της κρίσης είναι το οικονομικό. Οι επιπτώσεις όμως του πολέμου στην Ουκρανία και των κυρώσεων έναντι της Ρωσίας δεν τελειώνουν εδώ.
Οι χώρες που φαίνεται πως θα επηρεαστούν σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον πόλεμο είναι αυτές της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Οι περιοχές αυτές εισάγουν το 50% των σιτηρών τους από Ουκρανία και Ρωσία. Ενδεικτικά: το 85% του σιταριού της Αιγύπτου και το 73% του ηλιέλαιου έρχεται από τη Ρωσία. Ο Λίβανος εισάγει το 66% σιταριού από την Ουκρανία και το 12% τη Ρωσία. Επίσης η αποθηκευτική ικανότητα της χώρας έχει μειωθεί κατά 50% μετά την έκρηξη στη Βηρυτό τον Αύγουστο του 2020. Παρόμοια προβλήματα φαίνεται να αντιμετωπίζουν χώρες όπως η Τουρκία, το Ιράν, η Υεμένη, η Ιορδανία και το Μπαγκλαντές. Χώρες φτωχές των οποίων οι διατροφικές συνήθειες βασίζονται σε υψηλό βαθμό στο σιτάρι. Αυτά είναι τα μη αμφισβητήσιμα δεδομένα. Που θα οδηγήσουν όμως αυτά τα δεδομένα τις χώρες αυτές και πώς αυτό θα επηρεάσει την Ευρώπη; Είναι αρκετά πιθανό μια επισιτιστική κρίση να οδηγήσει σε κάποιες από τις χώρες αυτές σε εξεγέρσεις. Σε μια νέα «αραβική άνοιξη». Όταν το δούμε αυτό (αλλά και δίχως να το δούμε μπορεί να γίνει), θα πρέπει να είμαστε ήδη έτοιμοι ως Ευρώπη (δηλαδή θα πρέπει ήδη να ετοιμαζόμαστε από τώρα για ένα τέτοιο σενάριο) για την αντιμετώπιση νέου μεταναστευτικού κύματος.
Όπως έχω γράψει αρκετές φορές το μεταναστευτικό είναι ένα θέμα με κορυφές και κοιλάδες στη σημαντικότητά του ως κριτήριο ψήφου. Μία οικονομική κρίση όμως μπορεί μέσω ενός γεγονότος με υψηλή σημαντικότητα (πχ. Αύξηση μεταναστευτικών ροών) να κρατήσουν τη σημαντικότητα του μεταναστευτικού ψηλά στην κορυφή για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μεγάλη σημασία για το πως θα εξελιχθούν τα γεγονότα θα παίξει ο συνδυασμός δύο παραγόντων: 1) του μεγέθους και της έντασης των ροών και 2) της αντίδρασης των κυβερνήσεων την ευρωπαϊκών κρατών και της ΕΕ συνολικά. Σε περίπτωση μεγάλων ροών ή/και μη έγκαιρη και έγκυρη αντιμετώπιση του μεταναστευτικού με τον τρόπο που θα επιζητούν ολοένα και περισσότεροι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι λόγω της ακρίβειας (η κρίσης φέρνει γκρίνια, θυμό και αναζήτηση εξιλαστήριου θύματος) τότε θα έχουμε υψηλή σημαντικότητα ως κριτήριο ψήφου στο συνδυασμό των θεμάτων της ακρίβειας και του μεταναστευτικού.
Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο η βιβλιογραφία της συμπεριφοράς ψηφοφόρων είναι ξεκάθαρη: όταν υπάρχει συνδυασμός οικονομικής και ταυτοτικής κρίσης ανεβαίνουν εκλογικά κυρίως συντηρητικοί αντισυμβατικοί πολιτικοί/υποψήφιοι. Το τι είδους αντισυμβατικών υποψηφίων θα ανέβει εκλογικά σε κάθε χώρα (εάν θα ανήκει στο πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας ή θα βρίσκεται εκτός αυτού) εξαρτάται από τα δεδομένα κάθε χώρας. Το βασικό στοιχείο που θα δείξει πως θα κινηθεί το εκλογικό σώμα είναι ποιος θα φανεί ως υπαίτιος για την κατάσταση. Η κυβέρνηση μόνο ή το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του και οι δημοκρατικοί θεσμοί της χώρας. Όσο έχουμε το πρώτο ως κύριο αποτέλεσμα, θα έχουμε μεγαλύτερη άνοδο συντηρητικού αστικοδημοκρατικού κόμματος. Εάν όμως κυριαρχήσει στους ψηφοφόρους η δεύτερη οπτική τότε το συντηρητικό κόμμα που θα ανέβει εκλογικά θα βρίσκεται εκτός πλαισίου αστικής δημοκρατίας (όπως ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ το 2012).
Προφανώς κάθε χώρα έχει το δικό της πλαίσιο άρα τα χαρακτηριστικά των υποψηφίων/κομμάτων που θα ανέβουν θα διαφέρει. Για παράδειγμα σε μια χώρα που δεν υπάρχει σοβαρό μεταναστευτικό πρόβλημα και η ακρίβεια παίζει σχεδόν αποκλειστικό ρόλο στην κρίση περισσότερο θα ανέβουν εκλογικά τα αριστερά κόμματα/υποψήφιοι (κυρίως αντισυμβατικά εκτός κι εάν συμβατικό κόμμα έχει λάβει σωστή τοποθέτηση). Σε μια χώρα πάλι που το μεταναστευτικό γίνει σημαντικό θέμα και δεν υπάρχει δεξιό αντιπολιτευτικό κόμμα με αστικοδημοκρατικά χαρακτηριστικά θα ανέβει συντηρητικό κόμμα που δεν εντάσσεται στο πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας. Το πλαίσιο κάθε χώρας θα παίξει επίσης ρόλο και στο μέγεθος ανόδου. Όσο πιο βίαιη και μεγαλύτερη σε διάρκεια η κρίση τόσο μεγαλύτερη η άνοδος των αντισυμβατικών υποψηφίων/κομμάτων.
Μπαίνουμε λοιπόν σε μια περίοδο με μεγάλο εκλογικό ενδιαφέρον, με αρκετές χώρες να έχουν εκλογές τα επόμενα δύο χρόνια και τις ευρωεκλογές του 2024 να φαίνονται στον ορίζοντα. Η ένταση της οικονομικής κρίσης και το ντόμινο των εξελίξεων από αυτήν θα δείξει μέσα στον επόμενο ένα – ενάμιση χρόνο εάν αυτό το σενάριο επιβεβαιωθεί ή εάν θα πρόκειται για «λάθος συναγερμό». Μέχρι τότε θα συνιστούσα να προσδεθείτε. Ο δρόμος είναι μακρύς και δύσβατος.
