Η Ευρώπη χρειάζεται χρήματα για να στηρίξει την Ουκρανία. Γιατί διστάζει να χρησιμοποιήσει τα ρωσικά;
Τρία χρόνια πολέμου στην Ουκρανία έχουν αφήσει την Ευρώπη με έναν τεράστιο λογαριασμό: σχεδόν 122 δισεκατομμύρια δολάρια σε άμεση βοήθεια, συν επιπλέον δισεκατομμύρια που έχουν κατευθυνθεί προς τις ευρωπαϊκές ένοπλες δυνάμεις και τη βιομηχανία άμυνας.
Ωστόσο, μέχρι σήμερα, η ΕΕ αρνείται να αγγίξει τα 229 δισεκατομμύρια δολάρια από τα αποθέματα της ρωσικής κεντρικής τράπεζας που παραμένουν παγωμένα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά τη ρωσική εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία το 2022.
Την περασμένη εβδομάδα, ωστόσο, το γαλλικό κοινοβούλιο ενέκρινε ένα μη δεσμευτικό ψήφισμα, καλώντας την κυβέρνηση να αξιοποιήσει τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για «τη χρηματοδότηση της στρατιωτικής υποστήριξης προς την Ουκρανία και της ανοικοδόμησής της» – και συγκεκριμένα τα ίδια τα κεφάλαια, όχι απλώς τους τόκους που αποφέρουν.
Ήδη οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς έχουν υιοθετήσει νομοθεσίες που δίνουν στις κυβερνήσεις τους την εξουσία να κατάσχουν τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Στις τελευταίες ημέρες της θητείας του, ο Τζο Μπάιντεν προσπάθησε επίσης να πείσει τους Ευρωπαίους συμμάχους να προβούν σε δέσμευση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων.
Κάποια πρόοδος υπήρξε στο μέτωπο αυτό την περασμένη εβδομάδα, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμφώνησε σε ψήφισμα υπέρ της δέσμευσης των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για την «άμυνα και ανοικοδόμηση της Ουκρανίας». Το κείμενο του ψηφίσματος δεν έχει ακόμη τεθεί σε ψηφοφορία από τους ευρωβουλευτές.
Η ΕΕ ήδη χρησιμοποιεί τους τόκους από τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια για να στηρίξει δάνεια δισεκατομμυρίων προς την Ουκρανία. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εξακολουθούν να διστάζουν να κατάσχουν το αρχικό κεφάλαιο. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ το χαρακτήρισε στις 15 Μαρτίου με μετριοπάθεια ως ένα «περίπλοκο ζήτημα».
Ένας σωρός από μετρητά
Οι ανησυχίες είναι διττές: οικονομικές και νομικές.
«Δεν αγγίζουμε αυτά τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία», δήλωσε την Τετάρτη σε δημοσιογράφους η εκπρόσωπος της γαλλικής κυβέρνησης Σοφί Πριμάς, προειδοποιώντας ότι μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο, αποθαρρύνοντας τις ξένες επενδύσεις στην Ευρώπη – παρότι η κυβέρνηση εξετάζει νομικές οδούς για την αξιοποίηση των κεφαλαίων.
Το επιχείρημα λέει ότι χώρες όπως η Κίνα, γνωρίζοντας ότι ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ευρωπαϊκές κυρώσεις σε περίπτωση εισβολής στην Ταϊβάν, ίσως διστάσουν να διατηρήσουν τα κεφάλαιά τους στην περιοχή.
Η Ρωσία, μάλιστα, εδώ και χρόνια αποσύρει τα επίσημα αποθεματικά της από τις ΗΠΑ, προφανώς λόγω φόβων για κυρώσεις εξαιτίας των επιθετικών της ενεργειών στην Ουκρανία και τη Γεωργία.
Υπάρχει πάντως ιστορικό προηγούμενο τέτοιων ενεργειών από τις ΗΠΑ. Κατάσχεσαν γερμανικά περιουσιακά στοιχεία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και αφγανικά και ιρακινά κεφάλαια, εξηγεί η καθηγήτρια Ολένα Χαβρίλτσικ, οικονομολόγος στο πανεπιστήμιο Panthéon-Sorbonne στο Παρίσι, σημειώνοντας ότι η Μόσχα δεν είχε τους ίδιους φόβους σε σχέση με την Ευρώπη.
Τα τελευταία χρόνια, οι ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες έχουν εκφράσει ανησυχίες (με διπλωματικό τρόπο) ότι η κατάσχεση ξένων κεφαλαίων θα μπορούσε να «βλάψει το ευρώ ως αποθεματικό νόμισμα», ανέφερε η Χαβρίλτσικ στο CNN.
Ωστόσο, η διαρκής στήριξη προς την Ουκρανία εξακολουθεί να κοστίζει στην Ευρώπη – και οι τόκοι των ρωσικών κεφαλαίων δεν επαρκούν.
Αυτό είναι κάτι που οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι πρέπει να συνεχίσουν να αποδέχονται, λέει η Χαβρίλτσικ, εφόσον η πλήρης κατάσχεση των ρωσικών χρημάτων παραμένει εκτός συζήτησης.
Η ίδια πιστεύει ότι μια Ρωσία με πυρηνικά όπλα δεν πρόκειται ποτέ να δεχθεί να πληρώσει αποζημιώσεις στο πλαίσιο μιας ειρηνευτικής συμφωνίας, επομένως οι ελπίδες του Κιέβου για αποκατάσταση των ζημιών βασίζονται σε κεφάλαια που βρίσκονται ήδη στα χέρια της Δύσης.
«Ο κόσμος δεν κυβερνάται μόνο από οικονομολόγους», σημειώνει. «Το διεθνές δίκαιο υπάρχει πρωτίστως για τη δικαιοσύνη, όχι μόνο για την προστασία των περιουσιακών δικαιωμάτων».
Νομικές ανησυχίες
Σε νομικό επίπεδο, ο δισταγμός της Ευρώπης να προχωρήσει από το «πάγωμα» στην «κατάσχεση» των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων σχετίζεται με μια θεμελιώδη αρχή του διεθνούς δικαίου: την ασυλία των περιουσιακών στοιχείων ενός κράτους στο εξωτερικό από κατάσχεση.
Η αιτιολόγηση μιας τέτοιας κατάσχεσης θα είναι, λοιπόν, καθοριστικής σημασίας, εξηγεί ο Φρεντερίκ Ντοπάν, καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Λουβέν στο Βέλγιο.
Αποζημιώσεις για τις καταστροφές που προκάλεσε η Ρωσία στην Ουκρανία και ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της Ουκρανίας απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα είναι τα πιο ισχυρά νομικά επιχειρήματα που θα μπορούσε να επικαλεστεί η Ευρώπη, προσθέτει.
Όταν οι ΗΠΑ ενέκριναν το 2024 τον διακομματικό νόμο Rebuilding Economic Prosperity and Opportunity for Ukrainians Act, αιτιολόγησαν οποιαδήποτε κατάσχεση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων λέγοντας ότι θα χρησιμοποιηθούν για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Και οι Γάλλοι νομοθέτες, κατά τη συζήτηση του μη δεσμευτικού ψηφίσματος την περασμένη Τετάρτη, ενέκριναν τροπολογία που αφαιρούσε ρητά οποιαδήποτε πρόβλεψη για χρήση των ρωσικών κεφαλαίων προς όφελος της ευρωπαϊκής άμυνας.
Καθώς περίπου τα δύο τρίτα όλων των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων βρίσκονται στην ΕΕ, τα διακυβεύματα – αλλά και τα πιθανά οφέλη – είναι σαφώς μεγαλύτερα για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απ’ ό,τι για τις ΗΠΑ.
Ο Ντοπάν τονίζει ότι ο ευρωπαϊκός δισταγμός σχετίζεται εν μέρει με την έλλειψη ιστορικού προηγουμένου.
Μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους, η ηττημένη Γερμανία υποχρεώθηκε να καταβάλει αποζημιώσεις μέσω διεθνών συμφωνιών. Όμως, με το ενδεχόμενο μιας απλής 30ήμερης κατάπαυσης του πυρός να μην υπάρχει καν στον ορίζοντα για τη Μόσχα, οποιαδήποτε μεταπολεμική συμφωνία με τη Ρωσία φαντάζει εξαιρετικά μακρινή, σχολιάζει ο Ντοπάν.
Άρα, το ερώτημα για τους Δυτικούς ηγέτες είναι: «Μπορούμε όντως να μιλάμε για αποζημιώσεις πριν υπάρξει ειρηνευτική συμφωνία;», σημειώνει ο ίδιος.
«Θα ήταν κάτι πρωτοφανές», παραδέχεται – αν και όχι απίθανο.
Απαραίτητη η ομοφωνία
Τα επιχειρήματα υπέρ και κατά δεν έχουν ακόμη φτάσει σε κρίσιμη καμπή.
Χώρες όπως το Βέλγιο, που διαχειρίζεται τη μερίδα του λέοντος των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων (περίπου 193 δισ. δολάρια, σύμφωνα με το ουκρανικό think tank Institute of Legislative Ideas), παραμένουν επιφυλακτικές. Η υποστήριξη από οικονομικούς «γίγαντες» όπως η Γερμανία θα ήταν κρίσιμη για την ευρύτερη αποδοχή από την Ευρώπη.
Οποιαδήποτε πανευρωπαϊκή δράση θα απαιτούσε σχεδόν σίγουρα ομοφωνία από τα κράτη μέλη – ένα μάλλον απίθανο ενδεχόμενο, δεδομένης της φιλορωσικής στάσης των κυβερνήσεων σε Ουγγαρία και Σλοβακία.
Αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν ήλπιζαν ότι τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως μοχλός πίεσης σε διαπραγματεύσεις ειρήνης, αναγκάζοντας τον Πούτιν να προσέλθει στο τραπέζι. Με τον Ντόναλντ Τραμπ να κάνει ανοίγματα προς τη Μόσχα και να ξεκινούν οι πρώτες διερευνητικές κινήσεις για συμφωνία μετά από τρία χρόνια πολέμου, μια ευρωπαϊκή κατάσχεση των ρωσικών κεφαλαίων μοιάζει πλέον πιθανότερο να ακυρώσει, παρά να ενισχύσει, τις διαπραγματεύσεις.
Προς το παρόν, η ρωσική «προίκα» παραμένει ασφαλώς εκτός των ευρωπαϊκών χεριών.
Πηγή: CNN
