Η αμφιλεγόμενη αλλαγή ώρας παραμένει σε ισχύ, καθώς η κατάργησή της —παρότι ζητούμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής— δεν φαίνεται πλέον να βρίσκεται στην ατζέντα.
Το μέτρο αυτό, που θεσπίστηκε για πρώτη φορά το 1916 προτού εγκαταλειφθεί το 1944, επανεισήχθη με διάταγμα τον Σεπτέμβριο του 1975. Προβλεπόταν ως προσωρινό και είχε ως στόχο τον περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας εν μέσω πετρελαϊκού σοκ. Με τον πολλαπλασιασμό των εκκλήσεων για ενεργειακή νηφαλιότητα, η αλλαγή ώρας θα μπορούσε να φαίνεται σωτήρια. Είναι όμως πράγματι;
1. Ένα σύστημα μη καθολικό και δύσκολα κατανοητό
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το καθεστώς της αλλαγής ώρας γενικεύτηκε σταδιακά τη δεκαετία του 1980 προτού εναρμονιστεί το 2002. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει το 2018 την κατάργησή του ήδη από το επόμενο έτος. Όμως, τον Μάρτιο του 2019, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε αναβολή για το 2021 και έπρεπε να συμφωνήσει με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων) για τις λεπτομέρειες της μεταρρύθμισης. Έκτοτε, ανάμεσα στο Brexit και την πανδημία Covid-19, το θέμα έμεινε σε εκκρεμότητα. Μία από τις δυσκολίες είναι να πειστούν οι χώρες να εναρμονίσουν την ώρα τους (θερινή ή χειμερινή), ώστε να αποφευχθεί ένα «πάτσγουορκ» ζωνών ώρας.
Στη Γαλλία, διαδικτυακή διαβούλευση που διοργάνωσε στις αρχές του 2019 η Εθνοσυνέλευση έλαβε πάνω από δύο εκατομμύρια απαντήσεις, κατά 83,74% υπέρ της κατάργησης της αλλαγής ώρας. Πάνω από 60% των συμμετεχόντων διαβεβαίωναν ότι είχαν «αρνητική ή πολύ αρνητική εμπειρία» από την αλλαγή.
Σε παγκόσμια κλίμακα, αρκετές χώρες —όπως το Μεξικό στη μεγαλύτερη έκταση της επικράτειάς του το 2023, η Αργεντινή, η Τυνησία, η Αίγυπτος, η Τουρκία, η Ρωσία και η Αρμενία— αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τις εποχικές αλλαγές ώρας.
2. Οφέλη στην ενέργεια που δεν πείθουν
Το βασικό επιχείρημα υπέρ της αλλαγής ώρας ήταν μέχρι σήμερα η εξοικονόμηση ενέργειας αξιοποιώντας τις μεγαλύτερες περιόδους ημέρας το καλοκαίρι και ευθυγραμμιζόμενοι περισσότερο με τον ρυθμό του ήλιου τον χειμώνα. Όμως αρκετές μελέτες για το θέμα δείχνουν «μέτρια» οφέλη σε ενέργεια και CO₂, σύμφωνα με την Ademe (Γαλλική Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Ενεργειακής Διαχείρισης).
Έτσι, μελέτη της Ademe που δημοσιεύτηκε το 2010 κατέληξε ότι το πέρασμα στη θερινή ώρα επιφέρει:
-
μεγαλύτερη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας το πρωί, με κορύφωση στις 6 π.μ. (ισοδύναμο 5 π.μ. στη χειμερινή ώρα)·
-
πολύ μικρότερη κατανάλωση το βράδυ, ειδικά μεταξύ 20.00–21.00 (ισοδύναμο της περιόδου 19.00–20.00 τον χειμώνα).
Με άλλα λόγια, τα νοικοκυριά πληρώνουν κατά μέσο όρο λίγο περισσότερο ρεύμα το πρωί, αλλά εξοικονομούν τελικά το βράδυ. Ενδεικτικά, μία ώρα λιγότερος φωτισμός εξοικονομεί περίπου 10 λεπτά του ευρώ.
Το 2009 (έτος αναφοράς της μελέτης), η μέση ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στις 19.00 μειώθηκε κατά 3,5 γιγαβάτ (GW). Συνολικά, η εξοικονόμηση ενέργειας εκείνη τη χρονιά υπολογίστηκε σε 440 γιγαβατώρες (GWh), κυρίως στον δημόσιο φωτισμό. Ισοδυναμεί με ένα έτος φωτισμού για μια πόλη 800.000 κατοίκων, όπως η Μασσαλία.
Ωστόσο, έκτοτε, το αποτέλεσμα αυτό τείνει να μειώνεται λόγω της καλύτερης απόδοσης των συστημάτων φωτισμού (λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης και LED). Το 2018, η μείωση αυτή δεν ξεπερνούσε τις 351 GWh. Με ορίζοντα το 2030, οι εξοικονομήσεις ενέργειας στον φωτισμό εκτιμώνται από την Ademe σε 258 GWh.
Δεδομένου ότι η μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας των νοικοκυριών προέρχεται από τη θέρμανση και όχι από τον φωτισμό, τα αποδεικτικά στοιχεία ουσιαστικών εξοικονομήσεων παραμένουν ζητούμενο. Μάλιστα, βρετανική μελέτη υποστηρίζει ότι η κατάργηση της αλλαγής ώρας τον Οκτώβριο θα επέτρεπε εξοικονόμηση 400 λιρών (460 ευρώ) ανά νοικοκυριό ετησίως, επειδή θα είχε περισσότερο φως το απόγευμα/βράδυ, μειώνοντας τη ζήτηση στις ώρες αιχμής.
3. Αντικρουόμενα αποτελέσματα στα τροχαία
Η Ένωση Πολιτών για μια Δίκαιη και Βιώσιμη Ώρα (Ached) αγωνίζεται κατά της αλλαγής ώρας επικαλούμενη, μεταξύ άλλων, «αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων». Βασίζει το επιχείρημά της σε στοιχεία του 1976, μετά την επαναφορά της θερινής ώρας, και καταλήγει ότι εκείνη τη χρονιά υπήρξαν 661 περισσότεροι θάνατοι στους δρόμους, μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου, σε σχέση με το 1975.
Σε έκθεση που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο 2014, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αφού επανεξέτασε πολλές μελέτες, επισημαίνει «συχνά αντικρουόμενα αποτελέσματα»: ορισμένες αναφορές «υποδεικνύουν ότι η αλλαγή βελτιώνει την οδική ασφάλεια» λόγω καλύτερης ορατότητας σε ορισμένες περιόδους του έτους και της ημέρας (όπως εξηγεί σκωτσέζικη μελέτη του 2010), άλλες όμως «δείχνουν πιθανή αύξηση των τροχαίων εξαιτίας διαταραχών ύπνου».
Το 2023, η Οδική Ασφάλεια υπενθύμισε πάντως τη σημασία του να είμαστε ορατοί στον δρόμο, με «ανακλαστικά μέσα (γιλέκο, περιβραχιόνιο, γάντια, ταινίες σε σακίδιο, σχολική τσάντα κ.ο.κ.)» λίγο πριν την αλλαγή ώρας. Ο αριθμός των ατυχημάτων με πεζό αυξάνεται επαναλαμβανόμενα κατά 42% τον Νοέμβριο σε σχέση με τον Οκτώβριο, σύμφωνα με δεδομένα του Διυπουργικού Εθνικού Παρατηρητηρίου Οδικής Ασφάλειας για την περίοδο 2015–2019.
4. Επιπτώσεις στην υγεία;
Το 2008, σουηδική μελέτη που δημοσιεύτηκε στο New England Journal of Medicine, βασισμένη σε στατιστικά της περιόδου 1987–2006, διαπίστωνε «στατιστικώς σημαντική αύξηση του κινδύνου εμφράγματος» την εβδομάδα μετά την αλλαγή ώρας, ιδίως κατά το πέρασμα στη θερινή ώρα.
Μελέτη του Σεπτεμβρίου 2015, υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναφέρει ότι «η υγεία μπορεί να επηρεαστεί από την αλλαγή του βιορυθμού του σώματος, με πιθανές διαταραχές ύπνου και διάθεσης».
Ωστόσο, όπως η χειμερινή κατάθλιψη δεν μπορεί να εξηγηθεί από μια αιτιώδη σχέση ανάμεσα στην έλλειψη φωτός και τη μελαγχολία, έτσι και οι διαταραχές που προκαλεί η αλλαγή ώρας εξηγούνται σήμερα μόνο ως υποθέσεις. Η Επιτροπή καταλήγει πάντως ότι «τα αποδεικτικά στοιχεία για τις συνολικές επιδράσεις στην υγεία (δηλαδή ο απολογισμός αρνητικών και θετικών πιθανών επιδράσεων) δεν είναι καταληκτικά».
Το 1997, έκθεση της Γερουσίας διαβεβαίωνε ότι ο ιατρικός κόσμος παρέμενε «πολύ διχασμένος ως προς την ύπαρξη διαταραχών που αποδίδονται στη θερινή ώρα». Αληθινός ή υπερτιμημένος, ο ιατρικός κίνδυνος έχει πάντως ενσωματωθεί από τους πιθανούς ασθενείς: «19% των γιατρών έκαναν λόγο για αύξηση της κατανάλωσης φαρμάκων και ιδίως ηρεμιστικών την περίοδο της αλλαγής ώρας».
Αμερικανική μελέτη για το «κοινωνικό τζετ-λαγκ» της αλλαγής ώρας, δημοσιευμένη το 2019, παρατήρησε πληθυσμούς ένθεν κακείθεν μιας «μεθορίου» ζώνης ώρας: κατέληξε ότι μία επιπλέον ώρα ήλιου το βράδυ μπορεί να κοστίζει έως και 19 λεπτά ύπνου.
Πηγή: Le Monde
