Π. Καρκατσούλης, εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης
Μόλις κυκλοφόρησε η «είδηση» ότι η κυβέρνηση (ΥΠ.Οικ.) ολοκλήρωσε την απογραφή των κρατικών νομικών προσώπων του κράτους κι έτσι γνωρίζουμε επιτέλους πόσοι είναι οι δημόσιοι φορείς στη χώρα μας.
Η αλήθεια είναι ότι ο αριθμός των φορέων, των δημοσίων νομικών προσώπων συμπεριλαμβανομένων, το καθεστώς υπαγωγής τους, και το ρυθμιστικό πλαίσιο που οριοθετεί κάποιες αρμοδιότητές τους είναι γνωστά, εδώ και 15 χρόνια, αρχής γενομένης από την περίοδο του πρώτου μνημονίου. Κάθε χρόνο επικαιροποιείται η έκθεση του Υπουργείου Εσωτερικών με τίτλο «Μητρώο υπηρεσιών και φορέων» καθώς και τα στατιστικά της ΕΛΣΤΑΤ και του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους που μας δίνουν μια συνολική εικόνα των όγκων του Δημοσίου.
Πλην όμως η απλή παράθεση αριθμών δημοσίων οργανώσεων δεν έχει κανένα νόημα, όταν δεν υπάρχει κάποια θεωρητική/μεθοδολογική αρχή συγκρότησής τους. Οι 2590 φορείς αποτελούν εντελώς ετερόκλητους κατά την αποστολή, τη συγκρότηση και τις παρεχόμενες υπηρεσίες οργανώσεις οι οποίες παραμένουν εγκλωβισμένες σε μοντέλα οργάνωσης και λειτουργίας του προηγούμενου αιώνα. Ενίοτε, δε, δεν λειτουργούν ούτε καν ως γραφειοκρατικές οργανώσεις. Αρκεί να αναφέρουμε ότι μεταξύ των 2590 εμφανίζονται 665 νομικά πρόσωπα «ξεκάρφωτα».
Εξετάζοντας τα στοιχεία που δημοσιεύονται, κατ΄ έτος, εντοπίζουμε ως βασικό χαρακτηριστικό πολλών ΝΠΔΔ ότι παραμένουν προσκολλημένα σε μια νομικίστικη αντίληψη οργάνωσης και λειτουργίας χωρίς να ενσωματώνουν στοιχεία και κριτήρια οικονομικότητας ή αποδοτικότητας. Πρακτική συνέπεια τούτου είναι η αδυναμία τους να ανταποκριθούν ακόμη και σε στοιχειώδεις υποχρεώσεις τους, όπως είναι η κατάθεση των ισολογισμών και απολογισμών τους.
Η πρόσφατη έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου «Δημοσιονομική πειθαρχία και διαφάνεια στα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου: Υποβάλλονται εμπρόθεσμα στο Ελεγκτικό Συνέδριο οι εγκεκριμένοι ετήσιοι λογαριασμοί τους; Πού οφείλονται οι τυχόν καθυστερήσεις;» για το έτος 2024, περιλαμβάνει ορισμένες κρίσιμες επισημάνσεις που δεν θα έπρεπε να περάσουν απαρατήρητες:
- Μόνο το 1/3 των νομικών προσώπων που υπάγονται στον έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου υποβάλλουν εμπροθέσμως τους ετήσιους λογαριασμούς τους. Στην έκθεση υποσημειώνεται ότι λόγω της αυτοδίκαιης κατάργησης των νομικών προσώπων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης α΄ βαθμού από 1.1.2024 και της μεταφοράς από 30.6.2024 των αρμοδιοτήτων των περισσότερων σχολικών επιτροπών στους οικείους δήμους σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 27 και 28 του ν. 5056/2023 (Α΄163)8 , ο αριθμός των ελεγχόμενων από το Ελεγκτικό Συνέδριο νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου μειώθηκε σε 1.008. Προσέξτε, όμως: Από τα καταργηθέντα νομικά πρόσωπα 221 δημοτικά νομικά πρόσωπα και 332 σχολικές επιτροπές δεν είχαν υποβάλει πλήρεις τις οικονομικές τους καταστάσεις για το έτος 2022.
- Ο πρόδηλος λόγος για τη μη συμμόρφωση των φορέων είναι η περιπλοκότητα των διαδικασιών κατάρτισης ισολογισμών και απολογισμών. Παρ’ όλον ότι είναι δηλωμένη και γνωστή, παλαιόθεν, η αδυναμία πολλών νομικών προσώπων να αναταποκριθούν σ’ αυτές, ελάχιστα έχουν γίνει στην κατεύθυνση απλούστευσης και υποστήριξής τους. Οι φάσεις κατάρτισης και υποβολής ενός ισολογισμού υπακούουν σε ανελαστικά χρονοδιαγράμματα και σε αυστηρή φόρμα, αφού:
- Μέχρι τέλος Μαΐου του επόμενου οικονομικού έτους υποβάλλονται στην Οικονομική Επιτροπή οι λογαριασμοί του οικονομικού έτους που έληξε.
- Ειδικά ο ισολογισμός, πριν από την υποβολή του στα όργανα του Δήμου ελέγχεται από ορκωτό ελεγκτή, ο οποίος πρέπει να έχει οριστεί από τον Οκτώβριο του έτους που πρόκειται να ελεγχθεί (δηλαδή πριν λήξει η χρήση).
- Η Οικονομική Επιτροπή προελέγχει τα στοιχεία των λογαριασμών εντός δύο μηνών από την παραλαβή τους (δηλαδή έως 31/7) και ακολούθως, εντός πέντε ημερών από τη λήξη του διμήνου, υποβάλλει στο Δημοτικό Συμβούλιο για έγκριση τον απολογισμό, ισολογισμό και τα αποτελέσματα χρήσεως, μαζί με σχετική έκθεση.
- Το Δημοτικό Συμβούλιο εγκρίνει τις οικονομικές καταστάσεις εντός δύο μηνών από την παραλαβή τους, δηλαδή το αργότερο ως τις 5/10.
- Οι λογαριασμοί υποβάλλονται στο Ελεγκτικό Συνέδριο μέχρι το τέλος Οκτωβρίου.
- Πως θα γίνουν όλα αυτά όταν, σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο, «διαπιστώθηκε έλλειψη προσωπικού με τις αναγκαίες λογιστικές γνώσεις για την εφαρμογή του διπλογραφικού συστήματος και τη σύνταξη του ισολογισμού»; Επιπλέον, ελλείψεις στα πληροφοριακά συστήματα δυσχεραίνουν τη σύνταξη των οικονομικών καταστάσεων, όπως συμβαίνει με τη Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (πρώην Ο.Α.Ε.Δ.), η οποία, για χρονικό διάστημα που υπερβαίνει τη δεκαετία, δεν έχει εγκεκριμένους ισολογισμούς.
Πέραν της περιπλοκότητας των διαδικασιών διαπιστώθηκε ότι οι οικονομικές υπηρεσίες είναι υποστελεχωμένες έναντι των διοικητικών και ότι η πλειονότητα των ελεγχομένων δεν διαθέτει προσωπικό με τα αναγκαία τυπικά προσόντα (τίτλους σπουδών οικονομικών σχολών) για να ανταποκριθούν στις ανάγκες της υπηρεσίας. Η έκθεση αναφέρει ότι «εντοπίστηκαν περιπτώσεις όπου η οικονομική υπηρεσία στελεχώνεται από υπάλληλους με γνώσεις που δεν έχουν σχέση με το αντικείμενο (π.χ. βασικό πτυχίο αγγλικής φιλολογίας, πολιτικής επιστήμης έως και φυσικής αγωγής). Εντοπίστηκε Δήμος όπου η λογιστική υπηρεσία είναι στελεχωμένη αποκλειστικά από 5 υπαλλήλους ΔΕ εκ των οποίων 2 είναι σχολικοί φύλακες.
Ακόμα όμως και όταν υπάρχει προσωπικό με τα απαραίτητα προσόντα δεν αξιοποιείται πλήρως. Σε νοσοκομείο της Περιφέρειας διαπιστώθηκε ότι προσωπικό κατηγορίας ΠΕ ΔιοικητικούΟικονομικού και ΤΕ Διοικητικού – Λογιστικού/Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας, δεν εκτελεί καθήκοντα συναφή και ανάλογα με τα προσόντα του, αλλά υπηρετεί στο Τμήμα Πρωτοκόλλου και στη Γραμματεία».
Και συνεχίζει η έκθεση επισημαίνοντας τις αδυναμίες και τις παραλείψεις του συστήματος ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού: «Θέματα εσωτερικής οργάνωσης των Δήμων δυσχεραίνουν επιπλέον τη λειτουργία των οικονομικών υπηρεσιών, καθώς δεν διασφαλίζεται η συνέχεια. Δεν λαμβάνεται μέριμνα για την αντικατάσταση εξειδικευμένων υπαλλήλων που αποχωρούν είτε λόγω συνταξιοδότησης, είτε λόγω υπηρεσιακών μεταβολών (αποσπάσεων ή μετατάξεων). Παρατηρήθηκαν αποσπάσεις και μετατάξεις υπαλλήλων που έχουν τα προσόντα να συμβάλλουν στη σύνταξη των οικονομικών καταστάσεων χωρίς, περαιτέρω, να λαμβάνονται μέτρα για την πλήρωση των θέσεων που κενώνονται. Παρατηρήθηκαν συνεχείς εναλλαγές προϊσταμένων του λογιστηρίου και αλλαγές στη στελέχωση των οικονομικών υπηρεσιών μετά την αλλαγή της δημοτικής αρχής».
Λόγω της έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού, δίνεται στα νομικά πρόσωπα η δυνατότητα να προσφεύγουν σε εξωτερικούς συνεργάτες – λογιστές στους οποίους αναθέτουν την υποστήριξη των οικονομικών υπηρεσιών και τη σύνταξη των οικονομικών καταστάσεων. Πλην όμως, «η ανάθεση της κατάρτισης του ισολογισμού σε εξωτερικούς συνεργάτες και στη συνέχεια του ελέγχου αυτού στους ορκωτούς ελεγκτές γίνεται μετά πάροδο ετών από το τέλος της χρήσης. Η εκτέλεση των σχετικών συμβάσεων δεν παρακολουθείται συστηματικά από τους φορείς. Η καθυστέρηση αυτή συμπαρασύρει και τα επόμενα στάδια της διαδικασίας και καθιστά αδύνατη την έγκριση των οικονομικών καταστάσεων εντός των νόμιμων προθεσμιών».
Η προηγούμενη εικόνα δεν είναι καινούργια. Προτάσεις έχουν υποβληθεί, κατ’ επανάληψη, πλην όμως νευραλγικοί φορείς, όπως ο ΕΟΠΥΥ, ο e-ΕΦΚΑ και ο ΟΠΕΚΑ στους οποίους διαπιστώθηκε «παντελής έλλειψη λογοδοσίας» εξακολουθούν να λειτουργούν με μεγάλα προβλήματα που έχουν άμεσες αρνητικές επιπτώσεις στους πολίτες. Η έκθεση σημειώνει ότι «η αδυναμία κατάρτισης των λογαριασμών τους δεν έχει έως σήμερα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά παρά τις συνεχείς νομοθετικές παρατάσεις της σχετικής προθεσμίας».
Εν τέλει, μήπως αντί για τους πομφόλυγες που εξαγγέλονται, κάθε λίγο, θα έπρεπε να δημιουργηθεί ένα σχέδιο που να επικεντρώνεται στο ζήτημα της οικονομικής διαχείρισης των ΝΠΔΔ, βάζοντας ως στόχο, εντός των δύο επόμενων δύο ετών, να μην υπάρχει κανένα που να μην αντοποκρίνεται στην βασικότερη εσωτερική λειτουργία του;
