✍️ ο Παναγιώτης Καρκατσούλης
Εάν έδειχνα σ’ έναν μέσο αναγνώστη ελληνικών εφημερίδων ένα άρθρο με τίτλο «Χάθηκαν δις από απάτες λόγω Covid-19» και του ζητούσα να εντοπίσει τον συγγραφέα του, θα τον αναζητούσε σ’ έναν μικρό κύκλο μεταξύ εκείνων που κάνουν ερευνητική δημοσιογραφία είτε συντηρούν σκανδαλοθηρικά έντυπα.
Κι όμως, ο τίτλος ανήκει σε μια εφημερίδα ευρύτατης κυκλοφορίας και σημαίας του αντιλαϊκισμού, τον Guardian.
Η δε Devi Sridhar που το υπογράφει είναι επικεφαλής δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Αντιγράφω, λοιπόν, από το άρθρο της που αναφέρεται στη Βρετανία: «Αν κοιτάξουμε την κρίση του Covid-19 βλέπουμε ένα παρόμοιο μοτίβο δημοσίων χρημάτων, υποτίθεται για την αντιμετώπιση της πανδημίας, που χρησιμοποιήθηκαν για ιδιωτικό κέρδος. Μια πρόσφατη έκθεση της Transparency International UK ανέφερε ότι το ένα πέμπτο των συμβάσεων Covid που ανατέθηκαν από την κυβέρνηση περιείχε κόκκινες σημαίες που υποδηλώνουν πιθανή διαφθορά.
Είναι, επίσης, γνωστό ότι οι στενές επαφές των πολιτικών των Τόρις απέφεραν τεράστια κέρδη μέσω αυτής της κρίσης, ενώ η υπόλοιπη χώρα υπέφερε από ασθένειες, θανάτους και οικονομική δυσπραγία. ΟΙ Νew York Times ανέλυσαν 1200 συμβόλαια αξίας σχεδόν 22 διεσεκατομμυρίων δολαρίων και διαπίστωσαν ότι τα μισά πήγαν σε εταιρίες που διευθύνονται από φίλους και συνεργάτες πολιτικών του Συντηρητικού κόμματος η χωρίς εμπειρία σ’ αυτόν τον τομέα».
Κι ενώ αυτά συμβαίνουν στην Εσπερία πιστοποιώντας ότι η διαφθορά ανθεί σε περιβάλλοντα κρίσης, η δική μας χώρα, βεβαρημένη από μια πελατειακή παράδοση εκατονταετιών, μπαίνει κι αυτή στον χορό της (νέας) διαφθοράς με αξιοσημείωτες, για τα δεδομένα μας, επιδόσεις.
Αντιγράφω από τις σελίδες 50 -51 του βιβλίου μου «Διοίκηση κρίσεων και καταστροφών στο παράδειγμα της Πολιτικής Προστασίας» (εκδόσεις ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ, 2023): Οι πελατειακές διευθετήσεις που έγιναν με αφορμή την πανδημία, αφορούσαν ιδίως, όχι τα δικαιώματα αλλά τις άμεσες ή έμμεσες παραβιάσεις του ρυθμιστικού πλαισίου περί προμηθειών και την ευνοϊκή «τακτοποίηση» ημετέρων σε διάφορους αναβαθμούς του κρατικού μηχανισμού.
Η έκταση του φαινομένου αυτού δεν είναι, διόλου, αμελητέα και δημιουργεί μια κακή πρακτική που στιγματίζεται από το ανώτατο επίπεδο ελέγχου, το Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο αναφέρει, επί λέξει, στην έκθεσή του «Προσυμβατικός έλεγχος δημοσίων συμβάσεων προμηθειών: Ουσιώδεις πλημμέλειες και λοιπά πορίσματα έτους 2021»: «Διαπιστώθηκε προσφυγή σε εξαιρετικές διαδικασίες, που δεν απαιτούν προηγούμενη δημοσίευση διακήρυξης, χωρίς να συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις, όπως κατ’ επίκληση γεγονότων που δεν είχαν απρόβλεπτο χαρακτήρα ή για την ικανοποίηση μόνιμων και όχι επειγουσών αναγκών».
Υποσημειώνεται ότι η αναζήτηση των σχετικών κειμένων των αναθέσεων είναι αδύνατη, αφού τα σχετικά δεδομένα δεν είναι ανοιχτά. Ίσως μια από τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις, σήμερα, θα ήταν η οριοθέτηση και διεύρυνση του πεδίου των ανοιχτών δεδομένων.
Γνωρίζουμε, πάντως, ότι το είδος της διαδικασίας που προτιμήθηκε στις συναλλαγές του κράτους με τις επιχειρήσεις κατά την προηγούμενη τριετία (2020-2022) είναι εκείνο των απευθείας αναθέσεων. Αυτές επικρατούν συντριπτικά, είτε αφορούν κλασικές συμβάσεις (άρθρο 118), είτε συμβάσεις που υπεγράφησαν στο πλαίσιο προμηθειών και υπηρεσιών για την αντιμετώπιση του Covid–19 (συμβάσεις Covid–19). Οι συμβάσεις με «απευθείας ανάθεση» ανέρχονται σε 187.706, προϋπολογισμού 1,88 δισ. ευρώ. Ειδικότερα, οι συμβάσεις «απευθείας ανάθεσης Covid–19», που το εξεταζόμενο διάστημα ανέρχονται στις 10.263 και είχαν προϋπολογισμό 290 εκατ. ευρώ».
Η ένταση της διάδοσης πρακτικών διαφθοράς συναρτάται, στον δυτικό κόσμο, αδιαμφισβήτητα, με την ύπαρξη κρίσεων. Φαίνεται, μάλιστα, ότι αυτές δημιουργούν ένα ιδεώδες περιβάλλον για την ανάπτυξή τους. Οι συνοπτικές διαδικασίες και, συχνά, η υποκατάσταση του εκλεγμένου νομοθέτη από την κυβέρνηση (βλ. Πράξεις Νομοθετικού Περιεχόμενου), η όλο και συχνότερη κήρυξη περιοχών σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης) ευνοεί καταχρηστικές πρακτικές εις βάρος του δημοσίου χρήματος.
Η μόνιμη και πολυειδής εμφάνιση κρίσεων- άρα και φαινομένων διαφθοράς– αποτελεί πρόκληση για τα κράτη δικαίου και για τους ενεργούς πολίτες. Η διαφάνεια και τα ανοιχτά δεδομένα συγκαταλέγονται, πλέον, μεταξύ των κορυφαίων μεταρρυθμίσεων. Σε χώρες δε, όπως η δική μας, που οι θεσμοί και η κοινωνία πολιτών εξακολουθούν να είναι λυμφατικοί, το αίτημα της ανοιχτότητας μετασχηματίζεται σε υποστασιακό όρο της Δημοκρατίας μας.
