Οι κινήσεις της κυβέρνησης στα ανατολικά χερσαία και θαλάσσια σύνορά μας φαίνεται να έχουν συσπειρώσει την ελληνική κοινή γνώμη. Ωστόσο, διαφωνίες συνεχίζουν να υπάρχουν – αλίμονο άλλωστε κι αν υπήρχε τυφλή εμπιστοσύνη σε κάθε κυβερνητική απόφαση.
Αυτό όμως που έχει ενδιαφέρον είναι ο χαρακτήρας των διαφωνιών, μιας και η αφετηρία τους δεν είναι αμιγώς πολιτική, ιδεολογική, ηθική, νομική, αλλά βρίσκεται στο τι δέχεται ο καθένας ως αλήθεια.
Υπάρχουν μάλλον δύο κατηγορίες. Από τη μία είναι εκείνοι που δέχονται τις τουρκικές δηλώσεις για τρεις (ή πέντε;) νεκρούς από ελληνικά πυρά, για επιθέσεις προς γυναικόπαιδα πρόσφυγες, για αρπαγές των προσωπικών αντικειμένων των μεταναστών (πράξεις αντίστοιχες με αυτές των Ναζί, όπως επισημαίνει ο Ερντογάν). Εκείνοι που δέχονται πηγές, οι οποίες αναπαράγουν αυτές τις θέσεις χωρίς να υπάρχει ο αντίλογος. Εκείνοι που αντιμετωπίζουν, δηλαδή, τις δύο εθνικές θέσεις, ελληνική και τουρκική, ως ισότιμες και ισάξιες στο να αποδειχθούν εν δυνάμει αληθείς. Και επειδή στην προκειμένη περίπτωση, οι τουρκικές θέσεις φαίνεται να εγείρουν βαθύτερους προβληματισμούς σχετικά με τον βαθμό στον οποίο βασικά ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών/προσφύγων γίνονται σεβαστά, προτιμούν να πιστέψουν εκείνες. Σαν αυτή η αλήθεια να έχει κάποιο ‘ηθικό πλεονέκτημα’ έναντι της άλλης, αφού η ρητορική γύρω από ασύμμετρες απειλές, εθνικές κυριαρχίες και τα συναφή μάλλον αντιμετωπίζεται και ως ολίγον εθνικιστική.
Από την άλλη, υπάρχουν εκείνοι που διατηρούν ένα τεκμήριο αθωότητας προς την ελληνική θέση, εκείνοι που γενικώς πιστεύουν την επίσημη ελληνική γραμμή. Όχι επειδή ως Έλληνες είμαστε έτοιμοι να πεισθούμε για τα δίκαια του δικού μας έθνους ενάντια στα άλλα έθνη. Ούτε επειδή έχουμε γίνει υποχείρια προπαγάνδας προς εσωτερική κατανάλωση, εναντίον της προαιώνιας εχθρού και του ανθέλληνα δικτάτορα.
Αλλά για τον απλό λόγο ότι η Ελλάδα, συγκριτικά, δεν έχει ένα τόσο βεβαρυμένο ιστορικό. Και αυτό το τεκμήριο αθωότητας, δεν είναι παρά η αφετηρία. Η εμπιστοσύνη, δηλαδή, δεν είναι άκριτη. Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι επειδή απλώς και μόνο η Ελλάδα είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει υπογράψει συνθήκες που προστατεύουν ορισμένες αξίες, σε αντίθεση με την Τουρκία, την πιστεύουμε. Τα λόγια ελάχιστα μετρούν. Ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ένα διαρκές διακύβευμα και πρέπει να αποδεικνύεται στην πράξη. Στο ποινικό δικαστήριο, το τεκμήριο της αθωότητας διατηρείται μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Αντίστοιχα και στην περίπτωση της Ελλάδας, όπου ως ‘απόδειξη’ δε λογαριάζεται η τουρκική επίσημη θέση, αλλά η σοβαρή και τεκμηριωμένη κριτική από εγχώριους, ευρωπαϊκούς και διεθνείς φορείς, υπό το άγρυπνο βλέμμα των οποίων βρίσκεται αυτές τις μέρες η χώρα μας.
Αυτή η αντιμετώπιση ορισμένων μόνο επιχειρημάτων ως σοβαρών δεν είναι αφελής. Προκύπτει από την παραδοχή ότι η αντικειμενικότητα, η μετριοπάθεια, η αντίσταση στην πολεμολαγνεία δεν είναι το να αντιμετωπίζεις δηλώσεις από αναξιόπιστες πηγές ως εξίσου αληθείς. Γιατί οι τουρκικές δηλώσεις είναι αναξιόπιστες; Γιατί οι δηλώσεις ενός de facto δικτάτορα με βεβαρυμένο ιστορικό αναπαραγωγής fake news που διαψεύδονται ευθαρσώς, σε ένα κράτος που βασικές ελευθερίες και το κράτος δικαίου αποτελούν πλέον όνειρο θερινής νυκτός δεν είναι – και ευτυχώς για την κοινωνία μας – φερέγγυες. Το ότι αποτελούν την εκατέρωθεν επίσημη γραμμή δεν τις καθιστά αυτομάτως αξιόπιστες – την αξιοπιστία την κερδίζεις. Τις καθιστά σίγουρα πολύ ενδιαφέρουσες για την πολιτική επιστήμη, την κοινωνιολογία και λοιπά γνωστικά αντικείμενα, αλλά στο ερώτημα τι πρέπει να πιστέψουμε;’, δε θα έπρεπε να έχουν μεγάλη βαρύτητα. Το ότι αποτελούν την επίσημη γραμμή ενός κράτους δε δικαιολογεί κανέναν στο να τις αναπαράγει άκριτα και μάλιστα στο όνομα της κριτικής σκέψης.
Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει η εθνική ομοψυχία να είναι απαίτηση, όπου όσοι παρεκκλίνουν από την επίσημη γραμμή να κατηγορούνται ως προδότες. Η κριτική είναι πάντα ευπρόσδεκτη και συστατικό κάθε δημοκρατίας που σέβεται τον εαυτό της. Αλλά και η κριτική της κριτικής πάλι ευπρόσδεκτη. Και όσοι βασίζουν τα λεγόμενα τους σε τουρκικά τεκμήρια ή σε πηγές που μονοδιάστατα παρουσιάζουν μονάχα αυτά, χωρίς καν να αναφέρουν την άποψη της αντίπερα όχθης, ας είναι έτοιμοι να ακούσουν ότι η αντικειμενικότητα που ευαγγελίζονται δεν αντανακλάται στην άκριτη αντιμετώπιση πληροφοριών ως θεσφάτων.
