Τις πρώτες μέρες του έτους δημοσιεύτηκε -η πάντα αναμενόμενη- έκθεση προγνώσεων για το έτος που έρχεται από τον οίκο γεωπολιτικών συμβούλων Eurasia.
Μια μελέτη που ξεκινούσε με την πρόβλεψη πως το 2020 θα είναι σημείο καμπής για την ιστορία, εξαιτίας τόσο της πτωτικής πορείας του οικονομικού και γεωπολιτικού κύκλου όσο και της διαφαινόμενης αποδρομής της παγκοσμιοποίησης.
Ενδιαφέρον παρουσίαζε τότε η ένταξη της Τουρκίας στις σημαντικότερες δέκα παγκόσμιες απειλές. Το πρώτο τρίμηνο του έτους αναδείχθηκε σε έναν γραμμικό επιταχυντή της ιστορίας, αναγκάζοντας τον οίκο να εκδώσει αναθεωρημένες – επί τα χείρω- προβλέψεις. Πλην της αναμενόμενης πρόβλεψης για αύξηση του κινδύνου περαιτέρω αποσταθεροποίησης της Τουρκίας, εξαιτίας των περιορισμένων εργαλείων νομισματικής πολιτικής που έχει στη διάθεση της και της σημαντικής υποχώρησης της δυναμικής του προέδρου Ερντογάν, ενδιαφέρον παρουσιάζει το αρχικό ερώτημα της μελέτης «Ποιος κυβερνά αυτή τη χώρα;», και αναφέρεται στις ΗΠΑ. Η προϋπάρχουσα έλλειψη παγκόσμιας ηγεσίας έγινε εμφανής περισσότερο από ποτέ.
Με φόντο αυτή τη πρωτοφανή κατάσταση «πολυκρίσεων», εκτυλίσσεται και μία πετρελαϊκή κρίση στον άξονα Ουάσιγκτον-Ριάντ-Μόσχα η οποία προκαλεί πόλεμο τιμών στις διεθνείς χρηματαγορές.
Σε αυτό το εξαιρετικά υψηλής εντροπίας πλαίσιο οι εθνικισμοί και ο προστατευτισμός ανθούν, όπως πάντα σε περιόδους κρίσεων. Οι δοκιμαζόμενοι πολίτες αναζητούν ασφάλεια γύρω από τον ηγέτη, επιτρέποντας σε αυταρχικούς ηγέτες να εδραιώσουν ευκολότερα και χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις ανελεύθερα καθεστώτα τόσο μέσω της τακτικής της διακυβέρνησης διά διαταγμάτων όσο και μέσω της αξιοποίησης τεχνολογιών επιτήρησης με την πρόφαση της επιδημίας.
Η εύρεση του σημείου ισορροπίας μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας καθίσταται εξαιρετικά σημαντική πρόκληση κατά τον σχεδιασμό πολιτικής σε αυτές της συνθήκες και αποτελεί το διαρκές ζητούμενο. Σε αυτό το ασταθές και απρόβλεπτο περιβάλλον η γρήγορη και στοχευμένη επικοινωνία των ορθών μηνυμάτων είναι καθοριστική για την επίτευξη της μέγιστης κοινωνικής συνοχής και της διατήρησης της εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς. Αμφότερες αποτελούν πολύ κρίσιμες παραμέτρους για την επιτυχή διαχείριση κάθε κρίσης. Προς αυτή τη κατεύθυνση ιδιαίτερα χρήσιμα αποδεικνύονται τα κοινωνικά δίκτυα αλλά και η ανάλυση δεδομένων που προέρχεται από αυτά αλλά και από πληθώρα άλλων συνδεδεμένων με το διαδίκτυο αισθητήρων και συσκευών.
Η πρωταρχική λειτουργία των ψηφιακών εργαλείων που διαθέτουμε σε ένα πλαίσιο φιλελεύθερης δημοκρατικής λειτουργίας του κράτους δεν είναι η γενικευμένη επιτήρηση των πολιτών αλλά η ενδυνάμωση τους καθώς και η υποστήριξη των οργάνων λήψης αποφάσεων με τα αναγκαία -ανωνυμοποιημένα- δεδομένα για το σχεδιασμό αποτελεσματικών πολιτικών.
Ωστόσο, τα δεδομένα αυτά, κατάλληλα επεξεργασμένα και οπτικοποιημένα αποτελούν και ένα από τα ισχυρότερα όπλα αντιμετώπισης των ψευδών ειδήσεων και των θεωριών συνωμοσίας που κατέκλυσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων κρίσεων. Είτε αυτά αφορούν νεκρούς από ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας στα σύνορα του Έβρου είτε απόκρυψη θυμάτων της επιδημίας είναι ικανά να προκαλέσουν ανθρώπινες απώλειες εξαιτίας μη συμμόρφωσης με τις υποδείξεις των αρχών.
Ευθύνη της κοινωνίας των πολιτών αλλά και των Μέσων Ενημέρωσης είναι η ανάπτυξη εργαλείων και στρατηγικών για την επαλήθευση των δεδομένων αλλά και την διερεύνηση και αποκάλυψη των πηγών διασποράς ψευδών ειδήσεων, διαδικασίες χρονοβόρες και κοστοβόρες αλλά αναγκαίες για την ανάπτυξη της απαιτούμενης κοινωνικής ανθεκτικότητας ειδικά σε περιόδους κρίσεων.
Δεν αρκεί η -αναγκαία αλλά όχι ικανή να περιορίσει τη βλάβη- δίωξη των εκ προθέσεως διακινητών ψευδών ειδήσεων αλλά και η αντιστροφή του αφηγήματος τους στη δημόσια σφαίρα. Η διαρκής πλειοδοσία για αυστηρότερα μέτρα περιορισμού και η πρόκληση υπερβολικού πανικού, από την άλλη, είναι πιθανό να προκαλέσει δημιουργία εξαιρετικά τοξικού κλίματος με σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.
Από την άλλη πλευρά, καθήκον των δημοσιολογούντων σε αυτή τη συγκυρία είναι ο στοιχειώδης αυτοπεριορισμός τους και η εξαιρετικά φειδωλή διατύπωση κρίσεων για τεχνικά ζητήματα που δεν γνωρίζουν. Η εμπέδωση στο δημόσιο διάλογο της ανάγκης για εκπλήρωση του χρέους κοινωνικής αλληλεγγύης και ενστερνισμού μιας ηθικής της ευθύνης είναι αναγκαία συνθήκη για την ασφάλεια των πολιτών, μακριά από μεταμοντέρνες δικαιωματοκρατικές θεωρήσεις της ελευθερίας, που ορισμένοι άκριτα υιοθετούν, παραγνωρίζοντας τον ρόλο της ασφάλειας ως προϋπόθεση για την ενάσκηση κάθε ελευθερίας και δικαιώματος.
Η δημόσια κριτική επί των πολιτικών είναι αναγκαία τόσο για την βελτιστοποίηση τους όσο και ως εγγύηση του κράτους δικαίου. Ωστόσο, για να είναι παραγωγική πρέπει να βασίζεται σε δεδομένα και να παρέχει προτάσεις πολιτικής, όχι να βασίζεται στην συλλήβδην αντίδραση στα μέτρα και την ανάγκη ορισμένων για τυφλή διαφοροποίηση από τη κυβέρνηση. Για την επικοινωνιακή διαχείριση της τέλειας καταιγίδας που βιώνουμε ο ρόλος των δεδομένων αλλά και η προσπάθεια διατήρησης κλίματος νηφαλιότητας στο δημόσιο διάλογο, με ιδιαίτερη προσοχή στην αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων είναι απαραίτητες.
Τέλος, οι εύλογες ανησυχίες για δόλια χρήση των δεδομένων, των οποίων η προστασία έχει μεγάλη αξία για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, θεραπεύονται επαρκώς από το Ευρωπαϊκό και εθνικό μας δίκαιο. Κάθε κρίση δημιουργεί ευκαιρίες, ο Covid-19 είναι μια ευκαιρία να στηριχτεί η ενίσχυση των μεθόδων ανάλυσης και ελέγχου των ειδήσεων, η δημοσιογραφία δεδομένων αλλά και η -υποχρηματοδοτούμενη- ερευνητική δημοσιογραφία.
* Ο τίτλος του παρόντος έχει δανειστεί από το εξαιρετικό βιβλίο του Πρέσβυ ε.τ. Β. Κασκαρέλη «Η τέλεια καταιγίδα» και αναφέρεται στην σπανιότατη -κάθε αιώνα περίπουσύμπτωση πληθώρας διαφορετικών καιρικών φαινομένων (The perfect storm) τα οποία προκαλούν δραματικές αλλαγές των κλιματολογικών και φυσικών συνθηκών στην υποκείμενη περιοχή.
Ο Νικόλας Μούλιος είναι Περιφερειακός Συντονιστής Προγραμμάτων Youth & Information Literacy, Ομάδα Εργασίας για τις Πολιτικές Νεολαίας, Global Alliance for Partnerships on Media and Information Literacy (GAPMIL) – Συνεργάτης «Το Δίκτυο»
