✍ Ο Γρηγόρης Ζαρωτιάδης,Καθηγητής Τμ. Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ
Μέλος Συμβουλίου Διοίκησης ΑΠΘ, Διευθυντής ΔΕΠΑΜΕΜ, Πρόεδρος Ένωσης Οικονομικών Πανεπιστημίων Νότιας Ανατολικής Ευρώπης και Παρευξείνιας Ζώνης (ASECU)
Σχεδόν πριν ενάμιση χρόνο, στις 13 Νοεμβρίου του 2023, στο πλαίσιο του διεθνούς συνεδρίου «Ένας Πολυκεντρικός Κόσμος στα Σκαριά» που διοργάνωσε το Εργαστήριο Παρευξείνιων και Μεσογειακών Μελετών του ΑΠΘ (ΔΕΠΑΜΕΜ / ILABSEM) 1 , ο Jeffrey Sachs,καθηγητής του Columbia και Πρόεδρος του Δικτύου του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξηυποστήριξε ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τις ΗΠΑ είναι η ίδια η εμμονή τους στην υπεράσπιση μιας παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας αλλοτινών εποχών.
Δεδομένων των ραγδαίων εξελίξεων που αναδεικνύουν ξεκάθαρα πια μια νέα παγκόσμια
πολιτικοοικονομική δομή πολλαπλών κέντρων εξουσίας και των εντεινόμενων
ανταγωνισμών για το εκ νέου μοίρασμα των διεθνών αγορών, γεωγραφικά και κλαδικά, η
εν λόγω θέση του Jeffrey Sachs γενικεύεται ως εξής: ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την
ιδιαιτέρως εύθραυστη ισορροπία – πολιτικά, οικονομικά και χρηματιστικά – δεν είναι
άλλος από την έξαρση αυτών των νεοϊμπεριαλιστικών συγκρούσεων.
Υπό αυτήν την έννοια η νέα αμερικανική Κυβέρνηση, χωρίς να επιφέρει κάποια δομική
αλλαγή στο διεθνές σκηνικό, φέρνει όμως μια άλλη πρακτική εντονότερης διπλωματικής
και οικονομικής πίεσης, κυρίως, εδώ είναι ίσως το οξύμωρο, προς τους στρατηγικούς
εταίρους της. Μάλιστα, σε αυτήν την προσπάθειά της κάνει χρήση των δασμών ως μέσο συνολικής διπλωματικής πίεσης και όχι μόνο ως μέτρο προστατευτικής εμπορικής πολιτικής.
Στο εσωτερικό της Βορειοαμερικανικής Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου (NAFTA), πίσω
από την αντιπαράθεση ως προς το ποιος ευθύνεται για τη διακίνηση της φαινταλύνης
(θανατηφόρο οπιοειδές) και για την «ανταλλαγή» πυροβόλων όπλων με μετανάστες στα
νότια σύνορα των ΗΠΑ, η απειλή των υψηλότατων δασμών προς τους δύο εταίρους –
Μεξικό και Καναδά – έχει ουσιαστικά να κάνει με την προστασία της αμερικανικής αγορά
αυτοκινήτων, φαρμακευτικών προϊόντων και ημιαγωγών, των οποίων οι εισαγωγές
βρίσκουν πλεονεκτική δίοδο μέσα από τις δύο χώρες. (Ας μην ξεχνάμε για παράδειγμα τη
λειτουργία της Συνολικής Οικονομικής και Εμπορικής Συμφωνίας – CETA – μεταξύ της
Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Καναδά ως μια «γέφυρα» για την ευρωπαϊκή επέκταση στις
βορειοαμερικανικές αγορές, αλλά βεβαίως και αντιστρόφως.)
Αντίστοιχη είναι και η λογική των δασμών στο χάλυβα και το αλουμίνιο στο επίπεδο του
25% που, μεταξύ άλλων, απειλεί να πλήξει τις ευρωπαϊκές εξαγωγές, καθώς και των
δημόσια πλέον διατυπωμένων σκέψεων του Τραμπ για ευρύτερα προστατευτικά μέτρα
στους προαναφερόμενους κλάδους κλειδιά. Αν μείνει κανείς σε μια οικονομιστική,
αποκλειστικά και μόνο, εξήγηση, καταλήγει πως πρόκειται για εμμονικούς παραλογισμούς ενός σχεδόν παρανοϊκού ηγέτη… προφανώς δεν είναι έτσι! Συνδυάζοντας στη σκέψη μας τη διατυπωμένη απαίτηση για εξωφρενική αύξηση των εξοπλιστικών δαπανών των ευρωπαϊκών μελών της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας (στο 5% του ΑΕΠ τους!) σε συνδυασμό με την ανοικτή πλέον διεκδίκηση του ελέγχου των σπάνιων γαιών της Ουκρανίας από την αμερικανική διπλωματία, καθίσταται προφανές ότι τα «εισιτήρια πρόσβασης» στην εύρωστη (σχετικά) αμερικανική αγορά θα δίνονται μόνο σε αυτούς που πειθήνια θα συμμορφώνονται στις βασικές επιδιώξεις των ΗΠΑ.
Όσο προχωρά η διεθνοπολιτική και – οικονομική εξέλιξη, οι μάσκες πέφτουν και οι
πραγματικές επιδιώξεις αποκαλύπτονται. Ο «ειρηνοποιός» Τραμπ απειλεί με τον τελικό
εκτοπισμό των κακών Παλαιστίνιων από τη Λωρίδα της Γάζας, είναι έτοιμος να ντιλάρει με
τη ρωσική Κυβέρνηση και τους ολιγάρχες της Ουκρανίας – φτάνει τόσο ανθρωποθυσία… –
πετώντας ως στυμμένη λεμονόκουπα τους ευρωπαίους συμμάχους του. Οι χρήσιμοι ηλίθιοι
προάσπισης των νατοϊκών ενεργειακών και στρατηγικών διεκδικήσεων στην ευρασιατική
ζώνη μπορούν να αρκεστούν στη συνεργασία της δικής τους εξοπλιστικής βιομηχανίας με
αυτήν των ΗΠΑ διεκδικώντας τα ψίχουλα από την παγκόσμια εξοπλιστική έξαρση. (Έχει
ενδιαφέρον να δούμε το περιεχόμενο της εσπευσμένης, επίσημης επίσκεψης Μακρόν στην
Ουάσιγκτον…)
Ο Τραμπ και οι συνεργάτες του ακολουθούν μια εύκολα αναγνωρίσιμη τακτική: ανοίγουν
πέντε ζητήματα για να «κλείσουν» τα δύο εξ αυτών που πραγματικά τους ενδιαφέρουν…
Εύκολα αναγνωρίσιμη μεν, δύσκολα αντιμετωπίσιμη δε, ειδικότερα όταν από την άλλη
πλευρά δεν υπάρχει μια ενιαία, τολμηρή και αποφασιστική γραμμή!
Υπάρχει διέξοδος για την Ευρώπη; Μια πολιτική προοδευτικής κόντρα ρελάνς: επιστροφή
στο ευρωπαϊκό κεκτημένο, ενίσχυση του κοινωνικού κράτους αντί της εξοπλιστικής
φρενίτιδας, επένδυση σε παιδεία και έρευνα με βασικό εργαλείο μόχλευσης τη δημόσια
παρέμβαση, διασφάλιση της στρατηγικής επάρκειας των ευρωπαϊκών αγορών σε τομείς
κλειδιά, ενίσχυση των μικρομεσαίων παραγωγών υψηλής διαφοροποίησης και επιβολή
προτύπων για το κοινωνικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα των εμπορευμάτων, ανάπτυξη
διμερών και πολυμερών εμπορικών συμφωνιών στο πλαίσιο μιας ανεξάρτητης και
πολυδιάστατης εμπορικής (και όχι μόνο…) διπλωματίας, η αποδοχή του ρόλου μας ως
γέφυρα συνεννόησης και ειρηνικής συνεργασίας, ως διασφαλιστής της κοινωνικής
δικαιοσύνης και της περιβαλλοντικής ισορροπίας.
Θεωρητικά λοιπόν υπάρχει διέξοδος. Πρακτικά όμως, ζητείται ελπίς, ή μάλλον πιο ορθάζητείται τόλμη και τολμηροί.
