✍Η Βέρα Τίκα, επιστημονική συνεργάτης του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών, Πάντειο Πανεπιστήμιο και μέλος του think tank Far Right Analysis Network (FRAN)
Η ραγδαία άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη συνιστά ένα από τα πλέον διακριτά πολιτικά φαινόμενα των τελευταίων ετών, το οποίο απαιτεί ενδελεχή ανάλυση και ερμηνεία από την οπτική της πολιτικής επιστήμης.
Οι βαθύτερες αιτίες αυτής της ανόδου ανιχνεύονται στη συνισταμένη πολλαπλών παραγόντων που εντείνουν τις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές ανησυχίες των Ευρωπαίων πολιτών. Στο επίκεντρο της ανάλυσης βρίσκονται τρεις βασικές διαστάσεις: η οικονομική κρίση, οι αυξημένες μεταναστευτικές ροές και η κρίση εκπροσώπησης στα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα.
Κατ’ αρχάς, η οικονομική κρίση του 2008 και οι μακροχρόνιες επιπτώσεις της διαμόρφωσαν ένα περιβάλλον διάχυτης κοινωνικής ανασφάλειας, ενισχύοντας την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους παραδοσιακούς πολιτικούς θεσμούς. Η ανεργία, η υποβάθμιση των κοινωνικών παροχών και οι πολιτικές λιτότητας που εφαρμόστηκαν σε πολλές χώρες της Ευρώπης εξέθρεψαν τη λαϊκή απογοήτευση. Η αδυναμία των παραδοσιακών κομμάτων να ανταποκριθούν πειστικά και αποτελεσματικά άνοιξε τον δρόμο για την ακροδεξιά, η οποία εκμεταλλεύτηκε τις κοινωνικές δυσχέρειες, προωθώντας απομονωτικές πολιτικές, αντιευρωπαϊκή ρητορική και ένα αφήγημα εθνικής υπεροχής.
Παράλληλα, η εντατικοποίηση των μεταναστευτικών ροών και η διαχείριση των προσφυγικών κρίσεων λειτούργησαν ως καταλύτης για την άνοδο της ακροδεξιάς, καθώς ανέδειξαν υπαρκτές φοβίες και αντιλήψεις περί πολιτισμικής αλλοίωσης. Η θεωρία της «μεγάλης αντικατάστασης», που πρεσβεύει ότι η ευρωπαϊκή ταυτότητα απειλείται από τις μεταναστευτικές ροές, βρήκε εύφορο έδαφος στην πολιτική ατζέντα της ακροδεξιάς. Ο φόβος για την απώλεια εθνικής συνοχής και ταυτότητας ενίσχυσε το αίτημα για αυστηρότερη πολιτική μετανάστευσης και ασφαλέστερα σύνορα, στοχεύοντας κυρίως στη διατήρηση των «εθνικών κεκτημένων».
Τέλος, η αποδυνάμωση των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων, τα οποία δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες πολυεπίπεδες προκλήσεις, συνέβαλε στην εδραίωση της ακροδεξιάς. Οι αδυναμίες και οι εσωτερικές συγκρούσεις στα παραδοσιακά πολιτικά σχήματα της δεξιάς και της αριστεράς δημιούργησαν ένα έντονο κενό αντιπροσώπευσης. Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής εξέλιξης, η αδυναμία αυτών των κομμάτων να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ενίσχυσε τον εναλλακτικό, αντισυστημικό λόγο της ακροδεξιάς.
Η άνοδος της ακροδεξιάς δεν συνιστά μια απλή συγκυρία, αλλά αντικατοπτρίζει μια βαθιά μετατόπιση στις πολιτικές προτιμήσεις και ανησυχίες των πολιτών. Η πρόκληση για την πολιτική επιστήμη έγκειται στην ανάπτυξη και υιοθέτηση μιας ανανεωμένης πολιτικής στρατηγικής, η οποία θα συνδυάζει κοινωνική δικαιοσύνη, οικονομική βιωσιμότητα και μια πολυεπίπεδη προσέγγιση στη μετανάστευση, ανακτώντας την εμπιστοσύνη του εκλογικού σώματος και αποτρέποντας την περαιτέρω άνοδο ακραίων αντιλήψεων.
