H πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ, Κάγια Κάλας, παρουσίασαν τη Λευκή Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Άμυνα και το σχέδιο ReArmEurope/Readiness 2030.
Το έγγραφο αυτό αποτελεί ένα στρατηγικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση των εξελισσόμενων προκλήσεων ασφαλείας της Ευρώπης, προτείνοντας σημαντική ενίσχυση των αμυντικών ικανοτήτων έως το 2030.
Το σχέδιο για την ενίσχυση της άμυνας της Ευρώπης παρουσιάστηκε σήμερα στις Βρυξέλλες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που απέδωσε στο πολυαναμενόμενο σχέδιο το όνομα «Λευκή Βίβλος» το οποίο περιγράφει συγκεκριμένα νομικά και χρηματοδοτικά μέσα για τη στήριξη των αμυντικών επενδύσεων των κρατών μελών.
Όπως δήλωσε αξιωματούχος, «πρόκειται για ένα φιλόδοξο σχέδιο για την αμυντική δέσμη μέτρων που παρέχει χρηματοδοτικούς μοχλούς στην άμεση διάθεση των κρατών μελών της ΕΕ για να αυξήσουν σημαντικά τις αμυντικές επενδύσεις και τις αμυντικές ικανότητες».
Στόχος του σχεδίου, να ωθήσει και να διευκολύνει τα κράτη μέλη να ξοδέψουν περισσότερα στην άμυνά τους, να δημιουργηθούν συνεργασίες και αποτελεσματικές κατευθύνσεις.
Ο προσανατολισμός της αύξησης της χρηματοδότησης της άμυνας της Ευρώπης, σύμφωνα με Ευρωπαίο αξιωματούχο, σημαίνει μεγαλύτερη συμβολή στη διατλαντική ασφάλεια, στήριξη της Ουκρανίας και ετοιμότητα στις προκλήσεις ασφάλειας και στην αλλαγή ισορροπιών, βάζοντας στο κάδρο χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα, περιοχές όπως Μέση Ανατολή -Αφρική, αλλά και τις υβριδικές απειλές και τις κρίσιμες πρώτες ύλες.
Τομείς και στόχοι επενδύσεων
Πρόκειται για μια μεγάλη δεξαμενή αμυντικών επενδύσεων όπως αντιαεροπορική άμυνα και πυραυλική άμυνα, συστήματα πυροβολικού, πυρομαχικά και πύραυλοι, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και συστήματα αντιμετώπισης μη επανδρωμένων αεροσκαφών, στρατιωτική κινητικότητα, κυβερνοπόλεμος, στρατηγικοί στόχοι, ικανότητες μάχης και προστασία υποδομών ζωτικής σημασίας. Όπως εξήγησε αξιωματούχος κατά τη διάρκεια παρουσίασης τεχνικών λεπτομερειών του σχεδίου για την αμυντική ενίσχυση της Ευρώπης, οι στόχοι είναι η Ουκρανία και η στρατιωτική στήριξή της στο έδαφος, μετά και την αλλαγή στάσης των ΗΠΑ. Η ισχυροποίηση της σχέσης ΕΕ- ΝΑΤΟ, οι συνεργασίες της ΕΕ με Βρετανία, Καναδά, Νορβηγία, Ιαπωνία και Αυστραλία. Επίσης, η δημιουργία μιας ισχυρής και καινοτόμου ευρωπαϊκής βιομηχανίας, δηλαδή υποστήριξη της αμυντικής ενίσχυσης, η υπογραφή συμβάσεων για την ταχεία απόκτηση των απαιτούμενων δυνατοτήτων, υποστήριξη της ταχείας υιοθέτησης του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αμυντικής Βιομηχανίας, η εμφάνιση νέων αμυντικών παικτών, η υποστήριξη επενδύσεων σε τεχνολογίες όπως ΑΙ και του ευρωπαϊκού χάρτη πορείας για την επιτάχυνση του μετασχηματισμού της αμυντικής καινοτομίας, αλλά και η δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού.
Κύριοι στόχοι, ετοιμότητα μέχρι το 2030
Το σχέδιο ReArm Europe έχει σχεδιαστεί για να αξιοποιηθούν όλα τα άμεσα διαθέσιμα μέσα και να κινητοποιηθούν έως και 800 δισ. ευρώ για αμυντικές επενδύσεις. Για να επιτευχθεί αυτό το σχέδιο περιλαμβάνει: α) Την απελευθέρωση της χρήσης της δημόσιας χρηματοδότησης στην άμυνα σε εθνικό επίπεδο. β) Ένα νέο ειδικό μέσο για τη δράση ασφάλειας για την Ευρώπη -SAFE- για την πραγματοποίηση επειγουσών και μαζικών αμυντικών επενδύσεων μέσω κοινών προμηθειών.
«Δράση για την ασφάλεια στην Ευρώπη – SAFE»
Μια από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες του σχεδίου είναι ένα νέο χρηματοδοτικό μέσο που ονομάζεται «Δράση για την ασφάλεια στην Ευρώπη – SAFE» που θα παρέχει στα κράτη μέλη κράτη μέλη με δάνεια ύψους έως 150 δισ. ευρώ που θα υποστηρίζονται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Αυτό θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις αμυντικές τους ικανότητες μέσω κοινών προμηθειών. Επιπλέον «οι κοινές αγορές θα εξασφαλίσουν διαλειτουργικότητα για τις ένοπλες δυνάμεις των κρατών μελών και προβλεψιμότητα για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, θα μειώσει το κόστος και θα δημιουργήσει την κλίμακα που απαιτείται για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανικής βάσης», όπως τονίζουν αξιωματούχοι.
Επιλογές χρηματοδότησης σχέδιο 800 δισ. ευρώ
Το σχέδιο που στοχεύει σε αμυντικές δαπάνες 800 δισεκατομμυρίων ευρώ περιλαμβάνει συγκεκριμένα εργαλεία χρηματοδότησης: 1) Ενεργοποίηση ρήτρας διαφυγής, εκτιμώμενος αντίκτυπος 650 δισ. ευρώ, 2) Συγκέντρωση έως και 150 δισ. ευρώ στις κεφαλαιαγορές, 3) Συνεισφορά από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων, 4) Ευελιξία των μέσων της ΕΕ της πολιτικής συνοχής, 5) Νέο μέσο για τη στήριξη των κοινών προμηθειών των κρατών μελών με 150 δισ. ευρώ, 6) Δάνεια που υποστηρίζονται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ κατ’ απαίτηση, 7) Απλοποιημένοι κανόνες προμηθειών, 8) απαλλαγή από ΦΠΑ, 9) Κοινές δημόσιες συμβάσεις.
Ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής
Όπως έγινε γνωστό από Ευρωπαίο αξιωματούχο, «ενεργοποιείται με τη σύσταση του Συμβουλίου από την Επιτροπή έπειτα από αίτημα». Παράλληλα, οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ συνεχίζουν να λειτουργούν κανονικά για άλλες δαπάνες.
Τα δάνεια και τα κλειδιά κατανομής
Τα δάνεια θα δίνουν τη δυνατότητα στα κράτη μέλη για ευνοϊκούς όρους χρηματοδότησης, αξιοποιώντας την πιστωτική ισχύ της ΕΕ, την πρόσβαση στην αγορά και το πιο σημαντικό, όπως ανέφερε τεχνικός σύμβουλος του σχεδίου, «θα στηρίξει την ταχεία ανταπόκριση στις τρέχουσες αμυντικές ανάγκες». Επιπλέον,«τα δάνεια που θα παρέχονται θα είναι μεγάλης διάρκειας (με μέγιστη διάρκεια 45 ετών και περίοδο χάριτος 10 ετών για την αποπληρωμή του κεφαλαίου), τα οποία θα έχουν ανταγωνιστικές τιμές και θα είναι καλά δομημένα. Θα χρηματοδοτούνται από δανεισμό της ΕΕ, γεγονός που τα καθιστά συχνά πιο αποδοτική πηγή χρηματοδότησης για δημόσιες επενδύσεις σε σχέση με τον εθνικό δανεισμό». Παράλληλα, η «κατανομή του κονδυλίου των 150 δισ. ευρώ στα κράτη μέλη θα γίνει με γνώμονα τη ζήτηση. Δεν θα υπάρχουν κλειδιά κατανομής. Τα κράτη μέλη που επιθυμούν να λάβουν δάνεια θα πρέπει να υποβάλουν στην Επιτροπή ένα επενδυτικό σχέδιο της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Το σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει περιγραφή των δραστηριοτήτων, των δαπανών και των μέτρων για τα οποία το κράτος μέλος ζητά δάνειο. Ως μεταβατική παρέκκλιση, τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν το δάνειο για εθνικές προμήθειες ικανοτήτων προτεραιότητας, υπό την προϋπόθεση ότι είναι ανοικτό σε άλλες χώρες και ότι λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για την επέκταση του οφέλους της σύμβασης σε άλλες χώρες».
Σύμφωνα με τον Επίτροπο ‘Αμυνας, τέσσερις είναι οι βασικές προτεραιότητες του σχεδίου για την αμυντική ετοιμότητα της Ευρώπης έως το 2030
Η πρώτη προτεραιότητα είναι η αύξηση των αμυντικών δαπανών. Η Επιτροπή παρουσίασε πριν από δύο εβδομάδες το σχέδιο “Rearm Europe” για την κινητοποίηση επενδύσεων ύψους 800 δις. ευρώ στην ευρωπαϊκή άμυνα. Αυτό το σχέδιο περιλαμβάνει ένα νέο μέσο – που ονομάζεται «SAFE» – που μπορεί γρήγορα να παράσχει στα κράτη-μέλη δάνεια, ύψους 150 δις. ευρώ για επενδύσεις στην άμυνα. Παράλληλα, η Επιτροπή προτείνει την ενεργοποίηση της λεγόμενης «Εθνικής Ρήτρας Διαφυγής» για να δώσει στα κράτη-μέλη μεγαλύτερη ευελιξία για να ξοδεύουν περισσότερα στην άμυνα χωρίς να παραβιάζουν τους δημοσιονομικούς κανόνες που περιορίζουν το όριο του ελλείμματος στο 3% του ΑΕΠ. Αυτό έχει τη δυνατότητα κινητοποίησης πρόσθετων αμυντικών δαπανών έως και 1,5% του ΑΕΠ, ή περίπου 650 δισεκατομμύρια ευρώ τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Συγχρόνως η Επιτροπή εργάζεται για να αντληθεί ιδιωτική χρηματοδότηση – είτε από την ΕΤΕπ είτε από τις κεφαλαιαγορές.
Δεύτερη προτεραιότητα είναι να καλυφθούν τα κενά των αμυντικών δυνατοτήτων της Ευρώπης, έως το 2030, κάτι το οποίο θα πρέπει να γίνει με «ευρωπαϊκό τρόπο», όπως επισημαίνεται στη Λευκή Βίβλο. Αυτό σημαίνει «μεγάλης κλίμακας, πανευρωπαϊκή συνεργασία» για την αντιμετώπιση των κενών σε τομείς προτεραιότητας, όπως η στρατιωτική κινητικότητα, οι επενδύσεις στην αεροπορική και αντιπυραυλική άμυνα, σε συστήματα πυροβολικού, σε πυρομαχικά και πυραύλους, σε drones, στη χρήση στρατιωτικής τεχνητής νοημοσύνης ή κβαντικών υπολογιστών, κ.ά. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος των αμυντικών επενδύσεων πηγαίνει εκτός Ευρώπης και η τάση αυτή πρέπει να αλλάξει, ξεκινώντας με επενδύσεις στην Ευρώπη, επισημαίνεται στη Λευκή Βίβλο.
Η τρίτη προτεραιότητα αφορά την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανικής βάσης της Ευρώπης. Σήμερα η αμυντική βιομηχανική βάση της Ευρώπης εξακολουθεί να έχει διαρθρωτικές αδυναμίες: δεν είναι ακόμη σε θέση να παράγει αμυντικά συστήματα και εξοπλισμό στις ποσότητες και την ταχύτητα που χρειάζονται τα κράτη μέλη και παραμένει υπερβολικά κατακερματισμένη με κυρίαρχους εθνικούς παράγοντες που τροφοδοτούν τις εγχώριες αγορές. Σύμφωνα με την Επιτροπή, οι εταιρείες χρειάζονται μια σταθερή ροή πολυετών παραγγελιών για να κατευθύνουν τις επενδύσεις τους. Για τον σκοπό αυτό, θα δημιουργηθεί ένας «Ευρωπαϊκός Στρατιωτικός Μηχανισμός Πωλήσεων», όπως έχει δηλώσει η Πρόεδρος της Επιτροπής.
Η τέταρτη και «πιο στρατηγική» προτεραιότητα για την ευρωπαϊκή άμυνα, είναι η Ουκρανία. Όπως έχει δηλώσει η Πρόεδρος της Επιτροπής, «πρέπει να κάνουμε την Ουκρανία αρκετά δυνατή – σαν έναν «ατσάλινο σκαντζόχοιρο» – ώστε να είναι δύσπεπτη σε έναν δυνητικό εισβολέα». Η ΕΕ έχει ήδη επενδύσει περίπου 50 δις. ευρώ σε στρατιωτική υποστήριξη και έχει εκπαιδεύσει περισσότερους από 73.000 ουκρανούς στρατιώτες, ενώ ισχυρή παραμένει η υποστήριξη της ενταξιακής προοπτικής της Ουκρανίας στην ΕΕ. Η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα δημιουργηθεί μια κοινή Task Force με την Ουκρανία, η οποία θα συντονίσει τη στρατιωτική υποστήριξη της ΕΕ και των κρατών μελών. Στόχος είναι να γίνουν επενδύσεις για την αμυντική και στρατιωτική ενδυνάμωση της Ουκρανίας και να επιταχυνθεί η ενσωμάτωση της αμυντικής βιομηχανίας της, στην ευρωπαϊκή αγορά αμυντικού εξοπλισμού.
ΕΝΙΣΧΥΜΕΝΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΜΕΣΩ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΩΝ:
Μέσω της Λευκής βίβλου, στην παράγραφο «Ενισχυμένη ασφάλεια μέσω συνεργασιών», η Επιτροπή αφήνει ανοιχτή την πόρτα σε συνεργασίες με τρίτες χώρες. Σε αυτές εντάσσεται και η Τουρκία, η οποία άλλωστε ρητά αναφέρεται ως εν δυνάμει εταίρος στις αμυντικές αυτές πρωτοβουλίες υπό την προϋπόθεση του σεβασμού των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου του 2024. Εν δυνάμει εταίροι θεωρούνται και η Μ. Βρετανία, ο Καναδάς και η Νορβηγία καθώς και όλοι οι «ομοϊδεάτες της Ευρώπης», οι χώρες της Διεύρυνσης και οι γειτονικές χώρες.
Ειδικότερα, για την Τουρκία, αναφέρονται τα εξής:
«Η Τουρκία είναι υποψήφια χώρα για ένταξη στην ΕΕ και μακροχρόνιος εταίρος στον τομέα της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και ‘Αμυνας. Η ΕΕ θα συνεχίσει να δεσμεύεται εποικοδομητικά για να αναπτύξουν μια αμοιβαία επωφελή εταιρική σχέση σε όλους τους τομείς κοινού ενδιαφέροντος με βάση την ίση δέσμευση από την πλευρά της Τουρκίας να προχωρήσει σε μια πορεία συνεργασίας σε όλα τα σημαντικά θέματα προς την ΕΕ, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου 2024.»
Σε γενικές γραμμές, επισημαίνεται ότι «οι προκλήσεις ασφαλείας έχουν συχνά παγκόσμιες επιπτώσεις, απαιτώντας διεθνή συνεργασία», ότι «ο πλήρους κλίμακας πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει ευρείας κλίμακας αντίκτυπο πέρα από την Ευρώπη» και ως εκ τούτου, «η συνεργασία με τους εταίρους είναι καθοριστική για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ευρωπαϊκής άμυνας και για τη διαφοροποίηση των προμηθευτών και τη μείωση των εξαρτήσεων». Επισημαίνεται, επίσης, ότι «το ΝΑΤΟ παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος της συλλογικής άμυνας των μελών του στην Ευρώπη» και ότι η συνεργασία ΕΕ-ΝΑΤΟ αποτελεί απαραίτητο πυλώνα για την ανάπτυξη της ασφάλειας και της άμυνας της ΕΕ».
