Η «Μαύρη Βίβλος» του ΠΑΣΟΚ: Να που απέτυχε η κυβέρνηση σε οικονομία, μεταρρυθμίσεις και αγροτική πολιτική

Έξι χρόνια μετά την ανάληψη της εξουσίας από τη Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής καταθέτει ένα σκληρό κατηγορητήριο για την πορεία της χώρας.

Με τη «Μαύρη Βίβλο» της εξαετίας, το κόμμα παρουσιάζει στοιχεία και παραδείγματα που –όπως υποστηρίζει– αποδεικνύουν αποτυχίες σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας, της ανάπτυξης και της παραγωγικής ανασυγκρότησης, σκιαγραφώντας την Ελλάδα που, όπως λέει, παραδίδει η κυβέρνηση Μητσοτάκη.

Αναλυτικά, τα στοιχεία που παραθέτει το ΠΑΣΟΚ:

Επενδύσεις

Στον τομέα των επενδύσεων, εγχώριων και ξένων, καθώς και σε εκείνον της ενίσχυσης των εξαγωγών, η κυβέρνηση ακολουθεί συστηματικά μία πορεία χαμηλών πτήσεων. Η απόσταση μεταξύ των όσων έχει κατά καιρούς ανακοινώσει και των όσων έχει υλοποιήσει είναι πολύ μεγάλη και συνεχώς διευρύνεται. Αποδεικνύεται ότι, δυστυχώς, είναι μία κυβέρνηση των αφηγήσεων (και των επιδοτήσεων) και όχι των μεταρρυθμίσεων που έχει ανάγκη η χώρα.

1. Τρία και πλέον χρόνια μετά την ψήφιση του Αναπτυξιακού Νόμου (2022) δεν έχει εκταμιευθεί ούτε ένα ευρώ. Δεν νοείται αναπτυξιακή πολιτική όπου ο επενδυτής περιμένει 4 ή 5 χρόνια για να χρηματοδοτηθεί η επένδυσή του. Ουσιαστικά, το ελληνικό κράτος απουσιάζει από αυτήν την πτυχή της ανάπτυξης.

2. Όσον αφορά τις ξένες επενδύσεις στη χώρα μας, ελάχιστες –και συνεχώς μειούμενες– αφορούν στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων (greenfield investments). Οι περισσότερες κατευθύνονται στην αγορά ήδη υπαρχόντων περιουσιακών στοιχείων, κυρίως κατοικιών και ξενοδοχειακών μονάδων. Η κυβέρνηση επαίρεται ότι μεταξύ 2019 και 2023 οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου αυξήθηκαν από 10% σε 15% του ΑΕΠ. Στην πραγματικότητα, όμως, στις επιχειρήσεις αντιστοιχεί αύξηση μόλις 1%. Η Ελλάδα βρίσκεται σε συνθήκες επενδυτικής άπνοιας και αναπτυξιακής στασιμότητας. Οι ρυθμοί ανάπτυξης του 2% οφείλονται κυρίως σε ευρωπαϊκά κονδύλια και στην περιορισμένων προοπτικών αύξηση της ταξιδιωτικής δαπάνης.

3. Η υπόσχεση της κυβέρνησης (2020 και 2023) για μείωση του ενεργειακού κόστους στη βιομηχανία, ώστε το μερίδιό της στο ΑΕΠ να φτάσει 12% το 2025 και 15% το 2030, δεν έχει υλοποιηθεί. Το ποσοστό παραμένει γύρω στο 9,5%.

4. Με τον Ν. 4864/2021 η κυβέρνηση δεσμεύτηκε ότι η αξιολόγηση και ένταξη επενδύσεων στην κατηγορία «Στρατηγικές Επενδύσεις» θα γίνεται εντός 75 ημερών.
Στην πράξη, η μέση διάρκεια αξιολόγησης υπερβαίνει τους 15 μήνες. Από τις 68 και πλέον τέτοιες επενδύσεις, προϋπολογισμού άνω των 14 δισ. ευρώ, έχουν ολοκληρωθεί μόλις τρεις.

5. Η προσέλκυση κορυφαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο «τεχνολογικό σύνορο» θα είχε καταλυτική σημασία για την ανάπτυξη, την ενίσχυση του κύρους της χώρας και τη δημιουργία οικοσυστήματος νέων τεχνολογιών. Η κυβέρνηση είχε θέσει αυτόν τον στόχο ως προτεραιότητα. Ωστόσο, από τα τρία data centers της Microsoft που ανακοινώθηκαν το 2020, μόλις ένα έχει κατασκευαστεί. Επίσης, η επένδυση των 2 δισ. ευρώ και των 20.000 θέσεων εργασίας της Google, που ανακοινώθηκε το 2022, έχει ουσιαστικά εγκαταλειφθεί λόγω ανεπάρκειας υποδομών.

6. Το 2023 η κυβέρνηση υποσχέθηκε την ενίσχυση των startups μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων και Golden Visa για επενδύσεις άνω των 250.000 ευρώ. Το 2024 εξήγγειλε τη δημιουργία Εθνικού Επενδυτικού Ταμείου για τη στήριξη καινοτόμων εταιρειών.
Ωστόσο, μέχρι σήμερα το Ταμείο δεν έχει ιδρυθεί και η Golden Visa για startups δεν έχει υλοποιηθεί.

7. Το 2022 η κυβέρνηση εξήγγειλε την ενίσχυση των εξαγωγών με τον εκσυγχρονισμό του ΟΑΕΠ και τη δημιουργία της Export Credit Greece με εγγυοδοτικό μηχανισμό 1,7 δισ. ευρώ.
Παρά ταύτα, το 2024 η Ελλάδα δήλωσε μηδενικές εξαγωγικές πιστώσεις στον ΟΟΣΑ, ενώ δεν έχει εκδοθεί ακόμη η απαιτούμενη υπουργική απόφαση.

8. Το 2020 συστάθηκε η Κυβερνητική Επιτροπή Διευκόλυνσης του Εμπορίου και το 2022 υιοθετήθηκε ο Οδικός Χάρτης Διευκόλυνσης Εμπορίου για το διάστημα 2022-2026.
Ωστόσο, το 2024 έργα για τη διευκόλυνση του εμπορίου αφαιρέθηκαν από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Οικονομία

Ανάπτυξη – Εισοδήματα – Πληθωρισμός

I. Το αναπτυξιακό «θαύμα» αποδεικνύεται θολό…

Το πραγματικό ΑΕΠ της Ελλάδας το 2024 δεν έχει επανέλθει στα επίπεδα του 2010.
Χάρη στη δίχως προηγούμενο εισροή πόρων και κοινοτικών κεφαλαίων, ο ρυθμός μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ κινείται μόλις στο 2% ετησίως.
Τι θα συμβεί όταν ολοκληρωθεί το ΤΑΑ μετά το 2026;

II. …και στηρίζεται στην αύξηση των ανισοτήτων, ενισχύοντας το εισόδημα κεφαλαίου έναντι του εισοδήματος από εργασία

Το μερίδιο των μισθών είναι το δεύτερο χαμηλότερο στην Ε.Ε., ενώ το μερίδιο των κερδών το τρίτο υψηλότερο, με τη «ψαλίδα» να διευρύνεται συνεχώς. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, η συνέπεια αυτών των επιλογών είναι η αύξηση του ποσοστού του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας από το 2019 έως το 2024 – εξέλιξη που πλέον είναι ευδιάκριτη.

III. Ο στόχος της σύγκλισης των εισοδημάτων προς τον μέσο όρο της Ε.Ε. και της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου απομακρύνεται… Σύμφωνα με τη Eurostat, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των Ελλήνων ήταν στο 66% του μέσου όρου της Ε.Ε. το 2018. Το 2024 ανέβηκε μόλις στο 70%, δηλαδή στα επίπεδα του 2014–2015.

IV. Η Ελλάδα παραμένει στις τελευταίες θέσεις της Ε.Ε. Η χώρα βρίσκεται στην προτελευταία θέση της Ε.Ε.-27 ως προς την αγοραστική δύναμη του εισοδήματος το 2024, όπως και το 2023 και το 2019, δείχνοντας έλλειψη ουσιαστικής βελτίωσης. Πλέον μένει πίσω ακόμη και από χώρες που εντάχθηκαν στην Ε.Ε. με τη διεύρυνση του 2004.

V. Σταθερά η Ελλάδα «πρωταθλήτρια» στο κόστος ζωής

Η επίμονη άνοδος του πληθωρισμού μετά το 2022 αποδεικνύει την αναποτελεσματικότητα των κυβερνητικών πρωτοβουλιών. Οι υπηρεσίες ακριβαίνουν περισσότερο από τον γενικό δείκτη, ενώ το ράλι στις τιμές των μη επεξεργασμένων τροφίμων επιβαρύνει ιδιαίτερα τα νοικοκυριά. Τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα διαθέτουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους σε τρόφιμα, όπου ο σωρευτικός πληθωρισμός αγγίζει το 38%.

VI. Ανταγωνιστικότητα: Τα χρόνια προβλήματα παραμένουν

Η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να εμφανίζει χαμηλή διεθνή ανταγωνιστικότητα, με το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών να διαμορφώνεται στο -6% το 2024.

Δημοσιονομική Πολιτική

VII. Παραγωγή υπερπλεονασμάτων σε βάρος χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων
Τα υπερπλεονάσματα δεν οφείλονται αποκλειστικά στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής.
Προκύπτουν κυρίως από τη φορολογική αφαίμαξη μεσαίων στρωμάτων και ευάλωτων νοικοκυριών, μέσω:

• μη τιμαριθμοποίησης της κλίμακας εισοδήματος,

• επίδρασης πληθωρισμού που αυξάνει τα έσοδα από έμμεσους φόρους, κυρίως τον ΦΠΑ.

Παρά τα υπερπλεονάσματα, το πρόβλημα των ληξιπρόθεσμων χρεών του Δημοσίου προς ιδιώτες επανήλθε δυναμικά, στερώντας πολύτιμη ρευστότητα από την πραγματική οικονομία.

Φορολογική Πολιτική

VIII. Κοινωνικά άδικο φορολογικό μείγμα που στηρίζεται στον πληθωρισμό και στη μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας

Η αύξηση των εσόδων οφείλεται κυρίως στον πληθωρισμό και στην άνοδο του ΦΠΑ. Η σχέση άμεσων προς έμμεσους φόρους στην Ελλάδα είναι 1:1,5, έναντι περίπου 1:1 στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Σύμφωνα με μελέτη συστημικής τράπεζας:

• Με πλήρη τιμαριθμοποίηση, τα φορολογικά έσοδα του 2023 θα ήταν -9% χαμηλότερα.

• Με ήπια τιμαριθμοποίηση, το πρωτογενές πλεόνασμα θα υποχωρούσε οριακά κάτω από 2%, χωρίς να απειλούνται οι αναγκαίοι δημοσιονομικοί στόχοι.

Τραπεζικός Τομέας

Εκτός από την κερδοφορία του κλάδου, σημασία έχει η εστίαση στις ανάγκες της κοινωνίας.

• Μεγάλη η «ψαλίδα» επιτοκίων χορηγήσεων–καταθέσεων: σύμφωνα με στοιχεία της ΤτΕ (Μάιος 2025), το περιθώριο επιτοκίου ήταν 4,31% (4,66% στις χορηγήσεις έναντι 0,35% στις καταθέσεις), σχεδόν δυόμιση φορές υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης.

• Τεράστια τα εμπόδια χρηματοδότησης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜμΕ) και έλλειψη πολιτικών για τον πρωτογενή τομέα και τις επιχειρήσεις της περιφέρειας.

• Αύξηση κόστους και ταλαιπωρία για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες λόγω πώλησης δικτύων ΑΤΜ σε ιδιωτικές εταιρείες.

Ταμείο Ανάκαμψης

ΔΕΘ 2018: Οι δεσμεύσεις Μητσοτάκη

• Οικονομία: παραγωγική, ψηφιακή, καινοτόμος που θα προσελκύει επενδύσεις

• Επιχειρηματικότητα: στροφή στην υγιή δράση, μακριά από τον κρατικοδίαιτο καπιταλισμό

• «Εθνικά» σχέδια: για τον Τουρισμό, την Πρωτογενή παραγωγή, τη Βιομηχανία, την Ενέργεια, τη Ναυτιλία, τις Υπηρεσίες

• Ανάπτυξη βασισμένη στους μικρομεσαίους

• Μείωση ανισοτήτων

Τα 5 + 1 εργαλεία που είχε η κυβέρνηση της ΝΔ και δεν αξιοποίησε

• Τα χρήματα που έρχονται από το εξωτερικό

• Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας

• Η δημόσια περιουσία

• Το φορολογικό σύστημα

• Το τραπεζικό σύστημα

• Και το ανθρώπινο δυναμικό

Τι τα έκαναν τόσα δισ.;

• Διαθέσιμα τα περισσότερα ευρωπαϊκά κονδύλια εδώ και δεκαετίες

• 70 δισ. ευρώ από ΤΑΑ, ΕΣΠΑ και άλλους ευρωπαϊκούς κοινοτικούς πόρους

• Προσωρινή ακύρωση των δημοσιονομικών κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης

Ταμείο (Χαμένης) Ανάκαμψης

• Κανένας σχεδιασμός, καμία διαβούλευση

• Πεδίο αποκλειστικής ενασχόλησης του Μεγάρου Μαξίμου

• Προτεραιοποίηση της εκταμίευσης αντί της σχεδιασμένης απορρόφησης

• Διπλάσια τα ορόσημα μέχρι τον Αύγουστο 2026 σε σχέση με τα τελευταία 4 χρόνια

• Αδιαφάνεια για ποια έργα απεντάσσονται ή τροποποιούνται

• Μετά και την πρόσφατη αναθεώρηση 108 οροσήμων του προγράμματος, καμία γνώση για το τελικό περιεχόμενό τους

Άλλο εκταμίευση, άλλο απορρόφηση

Από τα 18,64 δισ. ευρώ επιχορηγήσεων:

• 9,8 δισ. ευρώ έχουν έρθει ως δόσεις

• 5,1 δισ. ευρώ έχουν δοθεί σε τελικούς δικαιούχους

• 4,7 δισ. ευρώ έχουν μεταφερθεί από το κράτος σε άλλους φορείς (εντός & εκτός γενικής κυβέρνησης) προς διάθεση

Μέχρι τον Μάιο 2025, οι τράπεζες έχουν υπογράψει δανειακές συμβάσεις ύψους 7,1 δισ. ευρώ μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης.

Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΤτΕ, οι επιχειρήσεις έχουν εκταμιεύσει μόλις 3,9 δισ. ευρώ.

Το σκέλος των δανείων παραχωρήθηκε εξ ολοκλήρου στις τράπεζες, οι οποίες με αυστηρά τραπεζικά κριτήρια αποκλείουν το 85% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων από την πρόσβαση στους πόρους.

Ορόσημα εκτός στόχου

Τα ορόσημα που απομένουν είναι διπλάσια από όσα έχουν υλοποιηθεί στο σχέδιο «Ελλάδα 2.0» τα τελευταία 4 χρόνια.

• Συνολικά ορόσημα: 373

  • 209 επενδύσεις

  • 164 μεταρρυθμίσεις

• Έχουν υλοποιηθεί: 139

• Απομένουν: 234

Αγροτική πολιτική

Ο πρωτογενής τομέας σε κρίση

Ο πρωτογενής τομέας, πυλώνας της εθνικής οικονομίας και της επισιτιστικής ασφάλειας, υπονομεύεται συστηματικά από την αδράνεια, την αδιαφάνεια και την έλλειψη στρατηγικής της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας.

Οι αγρότες, οι κτηνοτρόφοι, οι αλιείς και οι συνεταιρισμοί δεν ζητούν χάρη, αλλά δικαιοσύνη, στήριξη και προοπτική.

Σήμερα παρουσιάζονται, με στοιχεία και τεκμηρίωση, τα σοβαρά λάθη και παραλείψεις της κυβερνητικής πολιτικής στον πρωτογενή τομέα. Δεν είναι αντιπολιτευτική ρητορική. Είναι κραυγή αγωνίας από την ελληνική ύπαιθρο που αργοσβήνει.

Η ελληνική ύπαιθρος γερνά – Η κυβέρνηση αδιαφορεί

• Το 64,3% των αρχηγών αγροτικών εκμεταλλεύσεων είναι άνω των 55 ετών (Ε.Ε.: 57,3%).

• Οι κάτω των 35 ετών αποτελούν μόλις 3,5% (Ε.Ε.: 6,5% – Αυστρία: 13%).

• Η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει το παραγωγικό της μέλλον, καθώς δεν υπάρχει κανένα στοχευμένο μέτρο ανανέωσης.

• Οι αιτήσεις «Νέων Αγροτών» μειώθηκαν από 17.488 το 2021 σε μόλις 6.446 το 2025 – ένδειξη απογοήτευσης και έλλειψης προοπτικής.

Αγροτική εκπαίδευση: στο περιθώριο της Ευρώπης

• Μόλις 0,7% των αγροτών έχει πλήρη εκπαίδευση (Ε.Ε. μ.ό.: 10,2%).

• Το 94,1% βασίζεται μόνο στην πρακτική εμπειρία.

• Η Ελλάδα κατατάσσεται 26η στους 27, πάνω μόνο από τη Βουλγαρία.

• Αντίθετα, Ιρλανδία (100%) και Ολλανδία (62,6%) επενδύουν συστηματικά στην εκπαίδευση.

Γεωργικό εισόδημα

Σύμφωνα με τη Eurostat (2020–2024):

• Στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 8,14%.

• Στην Ε.Ε. αυξήθηκε κατά 7,86%.

Κόστος παραγωγής – Ασφυξία στον αγροτικό τομέα

Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ (Ιούνιος 2025), το κόστος παραγωγής έχει αυξηθεί κατά 28,5% σε σχέση με το 2020:

• Λιπάσματα: +47,2%

• Ζωοτροφές: +33%

• Ενέργεια & λιπαντικά: +32,3%

• Γεωργικά φάρμακα: +15,2%

• Κτηνιατρικά φάρμακα: +17,3%

Η αγροτική δραστηριότητα καθίσταται μη βιώσιμη, οδηγώντας σε μείωση παραγωγής και εγκατάλειψη της υπαίθρου.

Έλλειψη εργατών γης – Μια κρίση που αγνοείται

• Η γεωργία χρειάζεται πάνω από 70.000 εργάτες γης.

• Οι ελλείψεις αφήνουν εκτάσεις ακαλλιέργητες, καθυστερούν τις συγκομιδές και μειώνουν την παραγωγή.

• Το αποτέλεσμα: ακριβότερα προϊόντα για τον καταναλωτή, χαμένα εισοδήματα για τον παραγωγό, συνολική υποβάθμιση της υπαίθρου.

Από το 2019, δεν υπάρχει συνεκτική πολιτική για το αγροτικό εργατικό δυναμικό.
Οι αγρότες βρίσκουν μπροστά τους γραφειοκρατία, έλλειψη διακρατικών συμφωνιών, απουσία κινήτρων για νόμιμη εργασία. Οι εξαγγελίες για μετακλήσεις παραμένουν αργές και αναποτελεσματικές.

Ψηφιακή γεωργία – Ευχολόγιο χωρίς εφαρμογή

Παρά τις εξαγγελίες, σε πολλές περιοχές λείπει ακόμη και η βασική πρόσβαση στο διαδίκτυο.

Από τα 23 έργα Ψηφιακού Μετασχηματισμού:

• 2 έχουν ολοκληρωθεί

• 12 βρίσκονται σε εξέλιξη

• 8 δεν έχουν ξεκινήσει

• 1 έχει απενταχθεί

Πρόκειται για κρίσιμα έργα για τον εκσυγχρονισμό του ΕΛΓΑ, του ΟΠΕΚΕΠΕ, του Υπουργείου, αλλά και για την ασφάλεια τροφίμων, αλιείας και κτηνοτροφίας.

Ζωονόσοι – Απειλή για την αιγοπροβατοτροφία και τη φέτα

Από το 2024, ευλογιά και πανώλη αιγοπροβάτων έπληξαν πάνω από 835 εκμεταλλεύσεις, με θανατώσεις άνω των 200.000 ζώων.

Η κτηνιατρική υποδομή παραμένει ανεπαρκής:

• Δυσλειτουργίες στη βάση δεδομένων

• Καθυστερήσεις σε ελέγχους & αποζημιώσεις

• Έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού

Η φέτα ΠΟΠ απειλείται από έλλειψη πρώτης ύλης, ενώ η κυβερνητική αδράνεια οδηγεί τον κλάδο σε αφανισμό.

ΕΛΓΑ – Ένας θεσμός σε παρακμή

• Παρωχημένος κανονισμός (αμετάβλητος από το 2011)

• Καθυστερήσεις αποζημιώσεων

• Έλλειψη πρόληψης & τεχνολογικής αναβάθμισης

• Υποστελέχωση και φυγή προσωπικού

Η κλιματική κρίση απαιτεί νέες μορφές ασφάλισης και ψηφιακό εκσυγχρονισμό, που η κυβέρνηση αδυνατεί να υλοποιήσει.

ΟΠΕΚΕΠΕ – Δυσλειτουργία και αδιαφάνεια

Ο ΟΠΕΚΕΠΕ έχει καταστεί σύμβολο αδιαφάνειας και αναξιοπιστίας. Η εμπιστοσύνη των παραγωγών έχει κλονιστεί.

Πληρωμές ΚΑΠ – Αδιαφάνεια και αδικία

• Σεπτέμβριος 2025: ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί η πληρωμή του 2024.

• Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ε.Ε. όπου οι αγρότες δεν γνωρίζουν την αξία δικαιωμάτων τους, το χρονοδιάγραμμα πληρωμών και τη διαδικασία ΟΣΔΕ.

• Η διάλυση του ΟΠΕΚΕΠΕ και η καταλήστευση του Εθνικού Αποθέματος πλήττουν τους νέους αγρότες και ευνοούν τους «εκλεκτούς».

Έξι χρόνια αδράνειας στη διαχείριση υδάτινων πόρων

Η κλιματική κρίση καθιστά την ορθολογική διαχείριση των υδάτων ζήτημα επιβίωσης.

• Μεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα μένουν ημιτελή ή εγκαταλελειμμένα.

• Οι ΤΟΕΒ παραμένουν ενεργειακά εξαρτημένοι, χωρίς σχέδιο για ΑΠΕ.

• Απουσία κλειστών, υπό πίεση, αρδευτικών δικτύων → τεράστιες απώλειες νερού και ανεξέλεγκτη σπατάλη.

Αλιεία – Εγκατάλειψη και αυθαιρεσία

Η κυβέρνηση:

• Σχεδιάζει απαγορεύσεις χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση.

• Δεν ρυθμίζει την ερασιτεχνική αλιεία.

• Δεν ολοκληρώνει τον χωροταξικό σχεδιασμό των υδατοκαλλιεργειών.

• Δεν αξιοποιεί το ΠΑΛΥΘ 2021–2027 για παραγωγικές επενδύσεις.