Η επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα – Το ιστορικό μιας δύσκολης σχέσης.
Από τον Θανάση Χιούση
Ο χρόνος μετρά αντίστροφα για την επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα στις 7 Δεκεμβρίου. Μια εμβληματική επίσκεψη που πραγματοποιείται σε ένα μάλλον «πρωτόγνωρο» πλαίσιο για τις σχέσεις Ελλάδας- Τουρκίας. Η ελληνική πλευρά επιμένει στην σημασία του διαλόγου, όμως έχει χαμηλές προσδοκίες από την σύντομη επίσκεψη, παραμένοντας σταθερή σε πάγια ζητήματα εδαφικής κυριαρχίας και προτάσσοντας ως μοναδική διαφορά μεταξύ των δυο χωρών τον καθορισμό ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας. Οι κόκκινες γραμμές της ελληνικής πλευράς αλλά και το ιστορικό της τουρκικής εμπρηστικής ρητορικής δεν επιτρέπει αμετροεπή αισιοδοξία.
Η επίσκεψη Ερντογάν στην Ελλάδα, ωστόσο, θα είναι μόλις η δεύτερη επίσημη επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου στην Ελλάδα, από το 2003 όταν και ανέλαβε την εξουσία στην Τουρκία. Η πρώτη επίσκεψη ήταν στις 8 Δεκεμβρίου 2017, όταν πρωθυπουργός της χώρας ήταν ο Αλέξης Τσίπρας.
Σήμερα, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συνομιλεί με τον Κυριάκο Μητσοτάκη στο τιμόνι της χώρας, σε μια σχέση που έχει χαρακτηριστεί από έντονες διαφωνίες, εντάσεις, μέχρι και ανοιχτές απειλές, τουλάχιστον κατά την πρώτη τετραετία διακυβέρνησης του πρωθυπουργού.
Οι πρώτες συναντήσεις (Σεπτέμβριος και Δεκέμβριος 2019)
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ήδη από τις πρώτες συναντήσεις τον Σεπτέμβριο του 2019 στην Νέα Υόρκη και τον Δεκέμβριος 2019 στο Γουότφορντ, είχε εστιάσει ως πρώτη αρχή στις θεμελιώδεις διαφορές των δύο χωρών, κάνοντας σαφή την στάση της ελληνικής πλευράς να μην ανεχτεί καμία αμφισβήτηση των πάγιων θέσεων της σε ζητήματα εδαφικής ακεραιότητας αλλά και με ιδιαίτερες αναφορές στο Κυπριακό. «Έθεσα στο τραπέζι όλα τα ζητήματα που προκύπτουν από τις τελευταίες τουρκικές ενέργειες. Καταγράφηκαν οι εκατέρωθεν διαφωνίες» δήλωσε μετά την συνάντηση ο Κυριάκος Μητσοτάκης, δίνοντας το στίγμα μιας ανοιχτής καταθετικής συζήτησης. Στην συνάντηση του Σεπτεμβρίου, οι δύο άνδρες είχαν «δώσει τα χέρια» ομονοώντας να καταβληθεί κάθε προσπάθεια να περιοριστούν οι μεταναστευτικές ροές τόσο στις ακτές της Τουρκίας, όσο και στη θάλασσα. Και οι δύο πλευρές έδειξαν την αμοιβαία πρόθεση τους για διάλογο.
Επίσκεψη Μητσοτάκη στην Κωνσταντινούπολη (13/03/2021)
Με φόντο της ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αλλά και τις πολυάριθμες και ενδεχομένως μεθοδευμένες μεταναστευτικές ροές από την τουρκική πλευρά, τόσο στον Έβρο όσο και στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, τα δεδομένα είχαν ήδη μεταβληθεί. Σε μια συνάντηση διάρκειας 90 λεπτών στην Κωνσταντινούπολη στις 13 Μαρτίου 2021, οι δύο ηγέτες είχαν την ευκαιρία για διάλογο και κατευνασμό του επιθετικού κλίματος με τις κυβερνητικές πηγές να σημειώνουν: «οι δύο ηγέτες συνομίλησαν, μετά από καιρό “σα σύμμαχοι”». Στο τετ-α-τετ των δύο ανδρών στις τηλεοπτικές κάμερες, το κλίμα ήταν μάλλον θετικό με τη συνομιλία να περνάει και στο ενδυματολογικό μοτίβο, καθώς πρωθυπουργός και πρόεδρος της Τουρκίας επέλεξαν να αποχωριστούν τις γραβάτες τους στο γεύμα.
Το 2021 χρονιά – ρεκόρ για την τουρκική παραβατικότητα
Η Τουρκία μάλλον δεν ασπάστηκε πλήρως το κλίμα σύμπνοιας στην Κωνσταντινούπολη, ξεκινώντας ένα μπαράζ εναέριων παραβιάσεων του ΕΕΧ, καταγράφοντας αριθμούς ρεκόρ. Χαρακτηριστικότερο όλων, βάσει στοιχείων του ΓΕΕΘΑ, μόνο για το διάστημα από Ιανουάριο έως και Ιούλιο, σημειώθηκαν 4.734 παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου, αριθμός που «σπάει» κάθε προηγούμενη καταγραφή.
Συνάντηση Μητσοτάκη – Μπάιντεν (16/05/2022)
Ένα χρόνο αργότερα, σε αυτό το πλαίσιο, στη συνάντηση που είχε ο Κυριάκος Μητσοτάκης με τον Τζο Μπάιντεν στις 16 Μαϊου 2022, ο Έλληνας πρωθυπουργός αναφέρθηκε ειδικά στις υπερπτήσεις πάνω από ελληνικό έδαφος και τα κατοικημένα νησιά της Ελλάδας ενώ σύμφωνα με πληροφορίες ο Κυριάκος Μητσοτάκης έδειξε στον Αμερικανό πρόεδρο τον χάρτη της «γαλάζιας πατρίδας» που επικαλούνται συνεχώς οι Τούρκοι. Αυτό προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Ερντογάν καθώς μια εβδομάδα αργότερα μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου (23/05/2022) δήλωσε: «Για μένα δεν υπάρχει πια Μητσοτάκης, δεν θα ξανασυναντηθώ ποτέ μαζί του», τον κατηγόρησε ότι επιχείρησε να μπλοκάρει την πώληση αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών F-16 στην Άγκυρα κατά την επίσκεψη του στις ΗΠΑ.
Ήταν η αρχή των προκλητικών δηλώσεων από την πλευρά Ερντογάν, οι οποίες πλέον είχαν σαφές προσωπικό χαρακτήρα. Ο Ερντογάν κατηγόρησε τον Μητσοτάκη για εμπλοκή τρίτων, την ώρα που ο διμερής διάλογος ήταν στο επίκεντρο. Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες του Ερντογάν, ωστόσο, ο Κ. Μητσοτάκης διατηρούσε μάλλον την νηφαλιότητα του, με ορθολογικές θέσεις περί διεθνούς δικαίου, επικαλούμενος την τουρκική παραβατικότητα, παραβλέποντας εμπρηστικές απαντήσεις αλλά με κινήσεις περισσότερο συμβολικές (π.χ. επίσκεψη στα ακριτικά νησιά Κω και Ψέριμο), δεν φαίνεται να σηκώνει το γάντι που του πετούσε διαρκώς ο Ερντογάν.
Μάλιστα, σε μία ενέργεια που δεν έχει προηγούμενο, ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν κλιμακώνει τις προκλήσεις κατά της Ελλάδας με μία σειρά αναρτήσεων – στα ελληνικά– στον προσωπικό του λογαριασμό στο Twitter. «Η Τουρκία δεν παραβιάζει τα δικαιώματα και το δίκαιο κανενός, δεν επιτρέπει όμως ούτε την παραβίαση των δικαιωμάτων και του δικαίου της από κανέναν» έγραφε χαρακτηριστικά.
Η εμπρηστική ρητορική Ερντογάν
Το βασικό επιχείρημα προσωπικής φύσεως του Ερντογάν ήταν η επίσκεψη του Κ. Μητσοτάκη στην Κωνσταντινούπολη, όλα όσα συμφωνήθηκαν στο γεύμα με τον Τζο Μπάιντεν καθώς και η ομιλία του πρωθυπουργού στο Κονγκρέσο. «Στο γεύμα εργασίας που είχαμε μεταξύ μας, είχαμε πει να μη βάλουμε άλλους ανάμεσα μας. Να κάνουμε οι δυο μας τις συνομιλίες. Και ενώ είπε να μην υπάρχουν τρίτες χώρες ανάμεσά μας, δυο με τρεις εβδομάδες μετά τη συνάντηση μας, στις ΗΠΑ, στο Κογκρέσο, έκανε ομιλίες εναντίον της Τουρκίας και των συμφερόντων της Τουρκίας, σαν να μην είχαμε συναντηθεί» ανέφερε στο πλαίσιο της συνάντησής του με τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (08/06/2022), κατηγορώντας ευθέως τον Κ. Μητσοτάκη για καταπάτηση των συμφωνηθέντων των δύο πλευρών.
«Η Τουρκία πρέπει να σταματήσει την ακραία επιθετική ρητορική αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας, ούτως ή άλλως η Ελλάδα έχει απαντήσει τεκμηριωμένα και σε κάθε πρόκληση. Πάντα θα καλώ την Τουρκία σε έναν καλόπιστο διάλογο, ωστόσο είμαστε έτοιμοι να υπερασπιστούμε την κυριαρχία μας με αποφασιστικότητα. Δεν πρόκειται να παίξουμε το παιχνίδι της ρητορικής έντασης, που έχει ως στόχο το εσωτερικό ακροατήριο» σημείωνε ο πρωθυπουργός 20 μέρες αργότερα από το βήμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Στην ομιλία του στη ΔΕΘ ο Κυριάκος Μητσοτάκης έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, απαντώντας μάλιστα στο… “Μητσοτάκης γιοκ”, που είχε πει ο πρόεδρος της Τουρκίας, μετά την ομιλία του Έλληνα Πρωθυπουργού στο Κογκρέσο. «Ας σταματήσουν οι γείτονες τα ανιστόρητα πυροτεχνήματα. Στις απειλές της Τουρκίας απαντάμε με το “ΟΧΙ” κ. Ερντογάν. Και για να μιλήσω στη γλώσσα σας… νταηλίκια γιοκ με την Ελλάδα» είπε δεχόμενος το χειροκρότημα των παρευρισκόμενων που σηκώθηκαν όρθιοι.
Το επεισοδιακό δείπνο στην Πράγα (06/10/2022)
Οι δηλώσεις, ωστόσο, δεν άργησαν να αφήσουν το αποτύπωμα του και στην κατ’ ιδίαν συνάντηση των δύο ανδρών. Το δείπνο ηγετών της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας στην Πράγα συνοδεύεται από την πιο επεισοδιακή αντιπαράθεση που είχαν ποτέ μεταξύ τους Μητσοτάκης και Ερντογάν.
Συγκεκριμένα, στο τέλος της παρέμβασής του, ο Τούρκος πρόεδρος κατηγόρησε απρόκλητα την Ελλάδα ότι ανεβάζει την ένταση και ότι προκαλεί, για να πάρει αμέσως τον λόγο ο Έλληνας πρωθυπουργός, απαντώντας του ευθέως ότι πρέπει να πάψει να αμφισβητεί την κυριαρχία των νησιών. Η λεκτική αντιπαράθεση πάγωσε τόσο το κλίμα του δείπνου όσο και τις σχέσεις των δύο πλευρών.
Θα πρέπει να σημειωθεί δε πως μόνη στιγμή που βρέθηκαν οι δυο τους μαζί σε σχετική κοντινή απόσταση ήταν στη καθιερωμένη φωτογράφηση που βγάζουν όλοι μαζί οι ηγέτες.
Όλα αυτά θα μετουσιωθούν και σε νέες ακραίες δηλώσεις. Επιστέγασμα της ακραίας ρητορικής που είχε αποφασίσει να υιοθετήσει ο Ερντογάν ήταν όταν στις 11.12.2022 εξαπέλυσε ευθείες πολεμικές απειλές στην Ελλάδα. «Η Ελλάδα φοβάται τους πυραύλους μας. Λένε ότι ο πύραυλος TAYFUN θα χτυπήσει την Αθήνα, ναι, θα το κάνει, αν δεν μείνετε ήρεμοι», δήλωνε χαρακτηριστικά. Πρόκειται μακράν για την πιο ακραία απειλή που είχε στείλει ο Ταγίπ Ερντογάν μέχρι τότε.
Οι μεγάλοι σεισμοί της Τουρκίας
Οι μεγάλοι σεισμοί που άφησαν πίσω τους χιλιάδες νεκρούς στην Τουρκία, αποτέλεσμα αφορμή για την συγγραφή μια νέας σελίδας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και στην προσωπική επικοινωνία Μητσοτάκη Ερντογάν.
Από τις πρώτες ώρες μετά τα τραγικά συμβάντα στην Τουρκία, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σημειώνοντας την ετοιμότητα της Ελλάδας να συνδράμει άμεσα την Τουρκία με κάθε στην αντιμετώπιση των συνεπειών του καταστροφικού σεισμού. Η λεγόμενη «διπλωματία των σεισμών», που ενεργοποιήθηκε για πρώτη φορά μετά τους διαδοχικούς σεισμούς που έπληξαν και τις δύο χώρες το καλοκαίρι του 1999 και οδήγησε σε βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, υπό μια έννοια ενεργοποιήθηκε ξανά τον Φεβρουάριο του 2023. Σε μια κίνηση υψηλού συμβολισμού στην τουρκική γλώσσα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης εξήρε τις προσπάθειες των Ελλήνων διασωστών της ΕΜΑΚ στα συντρίμμια των κατεδαφισμένων κτιρίων σημειώνοντας πως Έλληνες και Τούρκοι παλεύουν δίπλα δίπλα, μαζί για να σώσουν ζωές. Τους είμαστε ευγνώμονες για ό,τι έκαναν».
Συνάντηση στην Σύνοδο Κορυφής στο Βίλνιους (12.07.2023)
Μετά την νίκη των εκλογών από την Νέα Δημοκρατία και τον Κυριάκο Μητσοτάκη τον Ιούνιο του 2023, ο Ταγίπ Ερντογάν τηλεφώνησε για να τον συγχαρεί για την ανάληψη των καθηκόντων του. Ήταν και το τηλεφώνημα που θα κλείδωνε την συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας στις 12 Ιουλίου.
Η συνάντηση στο Βίλνιους δεν ήταν απλά μια επικύρωση του νέου θετικού κλίματος στις σχέσεις των δύο χωρών αλλά έθεσε νέο πλαίσιο επικοινωνίας μεταξύ των δύο πλευρών, με έναν πιο σαφή «οδικό χάρτη» στην επανεκκίνηση του ελληνοτουρκικού διαλόγου. Οι δύο πλευρές, σε κλίμα που θύμιζε αρκετά την συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη, ήρθαν σε πολιτική συμφωνία, που οδηγεί σε μια παρατεταμένη περίοδο νηνεμίας στα ελληνοτουρκικά, αλλά και στην εγκαθίδρυση διαύλου επικοινωνίας κορυφής.
Η συμφωνία σε τρεις άξονες αναφέρεται: στην απευθείας επικοινωνία των δύο υπουργών Εξωτερικών και την επίβλεψη των θεμάτων που υπόκεινται στη δικαιοδοσία τους, στην προώθηση των στρατιωτικών μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) και στη συνέχιση της θετικής ατζέντας, πρακτικά με την ανακοίνωση της συνεδρίασης του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας των δύο χωρών στη Θεσσαλονίκη το ερχόμενο φθινόπωρο. Μια ενδιαφέρουσα και αρκετά διακριτή λεπτομέρεια είναι ότι μετά το πέρας της συνάντησης εκδόθηκαν δύο πανομοιότυπες ανακοινώσεις από το Μέγαρο Μαξίμου και την τουρκική προεδρία, το λεκτικό των οποίων ήταν προσεκτικά διατυπωμένο και συμφωνημένο ανάμεσα στις δύο αντιπροσωπείες. «Βλέπω το ποτήρι μισογεμάτο και όχι μισοάδειο. Δεν ξεχνάμε όσα έγιναν τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Αλλά μπορούμε να ζήσουμε ειρηνικά, έστω κι αν δεν μπορούμε να λύσουμε το θέμα των θαλασσίων ζωνών. Με την οδό των ΜΟΕ, που υπήρξε άτυπα τους τελευταίους μήνες, μπορούμε να εκτονώνουμε πιθανές εστίες μελλοντικής έντασης», είπε ο πρωθυπουργός.
