Του Θανάση Κ. Δεν ήθελα να γράψω χθες κάτι για την θλιβερή επέτειο της 21ης Απριλίου.
53 χρόνια πέρασαν απ’ όταν έγινε…
Και 46 χρόνια πέρασαν απ’ όταν κατέρρευσε.
Ό,τι ήταν να γραφτεί, έχει ήδη γραφτεί. Πολλές φορές μάλιστα…
Δεν είναι κάτι να το… “γιορτάζουμε”. Ούτε να το αναπολούμε.
Μπορούμε μόνο να επισημαίνουμε κάποιους μύθους που περιβάλλουν ακόμα εκείνη τη σκοτεινή στιγμή της Ιστορίας μας…
* Πρώτον, ήταν μύθος πως υπήρξε “μαζική αντίσταση” κατά της δικτατορίας.
Στην αρχή υπήρξε ανοχή. Για σημαντική μερίδα του Ελληνικού λαού, υπήρξε “ευμενής ανοχή”. Κάποιοι μάλιστα, την χαιρέτισαν με ανακούφιση.
Όχι γιατί συμφωνούσαν με την κατάργηση των συνταγματικών ελευθεριών.
Αλλά γιατί είχε προηγηθεί μια παρατεταμένη εσωτερική αποσταθεροποίηση…
Τα πρώτα χρόνια μάλιστα, υπήρξε απότομη άνοδος της ευημερίας. Αυτό καταγράφεται σε όλους τους οικονομικούς δείκτες της εποχής.
Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει μετά τον Φεβρουάριο του 1971, όταν ξεκίνησε η αποδυνάμωση των διεθνών συνθηκών του Breton Woods και ακυρώθηκε η ανταλλαγή του δολαρίου με το χρυσό. Και πολύ περισσότερο, μετά τον Αύγουστο του 1973, όταν καταργήθηκε και η σταθερή ισοτιμία των νομισμάτων με το δολάριο και επιβλήθηκαν de facto οι κυμαινόμενες ισοτιμίες.
Το Breton Woods δεν υπήρχε πια! Είχε τελειώσει οριστικά…
Δύο μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1973 έγινε και ο Πόλεμος του Γιόμ Κιπούρ στη Μέση Ανατολή και οι Αραβικές χώρες επέβαλαν εμπάργκο πετρελαίου στη Δύση συνολικά.
Η περίοδος της διεθνούς ανάπτυξης τελείωνε για όλους! Το πρώτο πετρελαϊκό εμπάργκο βύθισε τον κόσμο σε σοκ απότομης ύφεσης, το οποίο επέτεινε η διεθνής νομισματική αστάθεια. Η κυβέρνηση των συνταγματαρχών στην Ελλάδα δεν μπορούσε εύκολα να αντέξει τέτοιους κραδασμούς…
Μετά την άνοιξη του 1973 άρχισε να υπάρχει, για πρώτη φορά, ευρεία συμπαράσταση σε όσους αντιστέκονταν προς το δικτατορικό καθεστώς. Και κυρίως στην Αθήνα και σε ορισμένες περιοχές ακόμα, όπου υπήρχαν Πανεπιστήμια…
Αλλά λαϊκή πλειοψηφία κατά της δικτατορίας δεν υπήρχε ακόμα. Οι περισσότεροι εξακολουθούσαν να φοβούνται. Αλλά αρκετοί ξεπερνούσαν σιγά-σιγά το φόβο τους…
Όμως, άλλο πράγμα να λέμε – που είναι κι αλήθεια – ότι προς το τέλος ένα σημαντικό κομμάτι στα μεγάλα αστικά κέντρα, έβλεπε με συμπάθεια τους “αντιστασιακούς” της εποχής, κι εντελώς άλλο να μιλάμε για “μαζική αντίσταση”.
Μαζική αντίσταση κατά της χούντας δεν υπήρξε!
Το τελευταίο βράδυ, η Ελλάδα κοιμήθηκε με 10 εκατομμύρια φοβισμένους κι ανήσυχους κατοίκους, για να ξυπνήσει την άλλη μέρα με 10 εκατομμύρια… “αντιστασιακούς”!
Αυτό, βέβαια, δεν μας περιποιεί “τιμή” ως λαό…
Όχι το ότι δεν αντιστάθηκε μαζικά ο κόσμος στη δικτατορία.
Αλλά ότι το έπαιζαν όλοι “αντιστασιακοί” ΜΕΤΑ τη χούντα!
Ίσως και για να εξιλεωθούν για τις τύψεις τους.
Που την στήριξαν στην αρχή και την ανέχθηκαν μέχρι τέλους…
* Το δεύτερο που δεν λέγεται – για την ακρίβεια αποσιωπάται συστηματικά – είναι ότι η ηγεσία της δικτατορίας έδειξε στην αρχή συμπεριφορά που θα λέγαμε σήμερα ότι ταιριάζει στο… “μέτωπο λογικής”. Τουλάχιστον στην εξωτερική πολιτική:
Το Νοέμβριο του 1967, μετά από μια ελληνοτουρκική κρίση, το καθεστώς Παπαδόπουλου απέσυρε την Ελληνική μεραρχία η οποία είχε μεταφερθεί και εγκατασταθεί μυστικά στην Κύπρο, ήδη από το 1964.
Για να καταλάβετε: την μεραρχία στην Κύπρο, ο “γέρος της Δημοκρατίας”, ο Γεώργιος Παπανδρέου την έστειλε στην Κύπρο, και ο δικτάτορας Παπαδόπουλος την απέσυρε!
Αυτή ήταν ίσως η μεγαλύτερη “προδοσία της Κύπρου”, για την οποία όμως, δεν μιλάει κανείς! Οι ίδιοι οι Τούρκοι έχουν εκ των υστέρων παραδεχθεί ότι όσο υπήρχε η μεραρχία στην Κύπρου, ενδεχόμενη στρατιωτική εισβολή εκ μέρους τους ήταν καταδικασμένη εκ των προτέρων σε οικτρή αποτυχία.
Σύμφωνα με ό,τι έχει αποκαλυφθεί από τα αρχεία και της ίδιας της Τουρκίας και των ΗΠΑ, την εισβολή τη σχεδίαζαν οι Τούρκοι πριν το 1964, πριν δηλαδή εγκατασταθεί εκεί η Ελληνική μεραρχία και μετά το 1970, αφότου είχε αποσυρθεί από την Κύπρο η Ελληνική μεραρχία. Όμως, όσο υπήρχε εκεί η μεραρχία οι Τούρκοι είχαν εγκαταλείψει τα σχέδια της εισβολής.
Ο Γεώργιος Παπανδρέου δημιούργησε για πρώτη φορά ευνοϊκά “τετελεσμένα” υπέρ της Ελλάδος.
Και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, τρία χρόνια αργότερα, τα ακύρωσε! Πιστεύοντας ότι έτσι θα άνοιγε νέο κεφάλαιο ειρήνης και συνεργασίας με την Τουρκία! Σας θυμίζει κάτι αυτό;
Τελικά δεν άνοιξε δρόμους συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας. Άνοιξε το δρόμο για να εισβάλει η Τουρκία στον “ανοχύρωτη” Κύπρο! Και να δημιουργήσει τα δικά της “τετελεσμένα” εκεί: Εισβολή-κατοχή, που παραμένει ακόμα…
* Τρίτον, εκείνο που επίσης δεν λέγεται, είναι ότι επί δικτατορίας έγινε και κάτι θετικό: Μειώθηκε το δημόσιο χρέος της χώρας στο 32% του ΑΕΠ της. Σήμερα είναι πάνω από 186% και προβλέπεται λόγω της κρίσης να φτάσει στο 200% του χρόνου!
Κι αυτά, όχι σε συνθήκες σκληρής λιτότητας, αλλά σε συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης με μεγάλη διάχυση μέσα στην Ελληνική κοινωνία.
Υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες για το μοντέλο της ανάπτυξης που υιοθετήθηκε τότε. Ναι, δόθηκε μεγάλη έμφαση στην οικοδομική δραστηριότητα, στην αστικοποίηση, στη μεταφορών πόρων από την ύπαιθρο, στην ανάπτυξη μη βιώσιμων μικρομεσαίων επιχειρήσεων οικογενειακού χαρακτήρα.
Όλα αυτά που εκ των υστέρων αναγνωρίστηκαν ως “δομικές αδυναμίες” της Ελληνικής Οικονομίας τότε εδραιώθηκαν (αν και είχαν τις ρίζες τους πολύ πιο πίσω, στην ανοικοδόμηση της χώρας, ήδη από τη δεκαετία του ’50).
Αλλά τότε εργοστάσια υπήρχαν, βιοτεχνίες υπήρχαν, ναυπηγεία υπήρχαν, παραγωγικές επενδύσεις γίνονταν. Μετά όλα αυτά σταμάτησαν…
* Τέταρτον, η δικτατορία αποδυναμώθηκε ξαφνικά όταν συνέβησαν τα εξής:
–Το “οικονομικό της θαύμα” ξεθώριασε. Κυρίως λόγω δυσμενών εξωτερικών εξελίξεων. Αλλά και λόγω του ότι δεν ήταν μακροχρόνια βιώσιμο, έτσι κι αλλιώς.
— Αρνήθηκε να στηρίξει τις ΗΠΑ και το Ισραήλ στον Πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ. Ο Παπαδόπουλος αποφάσισε, εν όψει “δημοκρατικοποίησης”, να το παίξει “αδέσμευτος”. Λίγο αργότερα έπεσε ο ίδιος ο Παπαδόπουλος από εσωτερικό πραξικόπημα του – πιστού φίλου του, ως τότε – Ιωαννίδη.
–Κι ο δικτάτορας Ιωαννίδης προσπάθησε λίγο αργότερα να προσφέρει “υπηρεσία” στις ΗΠΑ, ώστε να κερδίσει την εύνοιά τους, ανατρέποντας τον “ενοχλητικό” για την Ουάσιγκτων Μακάριο στην Κύπρο. Με αποτέλεσμα να χαθεί η μισή Κύπρος!
–Μετά την κατάρρευση του “οικονομικού θαύματος” της δικτατορίας, χάθηκε και το άλλο πρόσχημά της. Ο “πατριωτισμός”!
Οι επαγγελματίες “εθναμύντορες” αποδείχθηκαν υπαίτιοι της μεγαλύτερης εθνικής καταστροφής που έχει βιώσει η χώρα από το 1922…
* Πέμπτον, όταν η χούντα κατέρρευσε μέσα σε συνθήκες εθνικής συμφοράς που η ίδια είχε προκαλέσει, όλοι στράφηκαν εναντίον της! Ακόμα κι εκείνοι που την ανέχονταν, ή προσπαθούσαν να βρουν “διαύλους επικοινωνίας” μαζί της ως την τελευταία στιγμή.
Η Ελλάδα μετατράπηκε σε ένα “έθνος αντιστασιακών”, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων δεν έκανε “αντίσταση” και δεν είχε σκεφτεί καν να κάνει ποτέ “αντίσταση” στη χούντα!
Ο Μίκης Θοδωράκης είχε μελοποιήσει λίγα χρόνια πριν τον συγκλονιστικό στίχο της Μαρίνας (Ρένας Χατζηδάκη), στο έργο του “Κατάσταση Πολιορκίας”:
–Να πολιορκώ το “κοίτα τη δουλειά σου” με την αγωνία μου…
Όλοι ζήσαμε τα γεγονότα εκείνα, όταν το ακούγαμε ανατριχιάζαμε!
Γιατί αυτό το “κοίτα τη δουλειά σου” μας το έλεγαν συνεχώς γύρω μας.
Και ξαφνικά όσοι μας το έλεγαν επί χούντας – κι όσοι “κοίταγαν τη δουλειά τους και μόνο τότε – έβγαιναν και πρόβαλαν τις “αντιστασιακές τους δάφνες”.
Στον αγώνα που ουδέποτε έκαναν…
* ‘Εκτο και τελευταίο: το πολιτικό σύστημα που αναδείχθηκε στα ερείπια που άφησε πίσω της η δικτατορία αποδείχθηκε φοβικό και ενοχικό.
Για την ακρίβεια, οι συντηρητικοί και οι φιλελεύθεροι αποδείχθηκαν ενοχικοί και φοβικοί!
Οι αριστεροί απλώς περιέφεραν το αντιστασιακά τους “φωτοστέφανα” και προσπάθησαν να τα εξαργυρώσουν με καριέρες, με σταδιοδρομίες, με πολιτική και κοινωνική ανάδειξη. Ενίοτε και με “προνομιακά”. τραπεζικά δάνεια. Και με Μεσογειακά “προγράμματα”…
Πολλά “βιογραφικά” ξεκινούσαν με τη συμμετοχή στην “αντίσταση κατά της χούντας”! Οι πραγματικοί αντιστασιακοί δεν το καταδέχθηκαν αυτό.
Αλλά το έκαναν πολλοί. Και με το αζημίωτο…
Το θράσος των αριστερών, η ανεξέλεγκτη μανία κοινωνικής καταξίωσης των κεντροαριστερών και η φοβικότητα των δεξιών έφεραν όλη την κοινωνία στο τέλμα του κρατισμού. Και τη μέθυσαν με ανεξάντλητες τοξίνες λαϊκισμού.
Απ’ αυτά δεν έχουμε, ακόμα, καταφέρει να απαλλαγούμε.
Μόνο που γι’ αυτά ΔΕΝ φταίει η δικτατορία και η κατάρρευσή της.
Φταίνε όσα έγιναν μετά. Κι όσοι τα έκαναν και όσοι τα ανέχθηκαν…
Φταίμε όλοι!
Ακόμα και όσοι από μας – λίγοι – δεν “κοιτάξαμε τη δουλειά μας”, δηλαδή το προσωπικό μας όφελος, ούτε επί χούντας, ούτε μετά ούτε αργότερα…
Κι εξακολουθούμε να ανατριχιάζουμε ακόμα, όταν ακούμε το στίχο της Μαρίνας από τις φυλακές Αβέρωφ το 1968:
—Να πολιορκώ το “κοίτα τη δουλειά σου” με την αγωνία μου…
ΥΓ. Μόνο που οι περισσότεροι από μας – όσοι ζούμε ακόμα – δεν το βάζουμε κάτω.
Είμαστε λίγοι, βέβαια, αλλά και τότε λίγοι ήμασταν.
Και το χρέος των λίγων είναι φοβερό!
Ιδιαίτερα όταν επιμένουν να ΜΗ “κοιτάνε τη δουλειά τους”…
