Στις 15 Απριλίου 1452, γεννιέται στην πόλη Αντσιάνο, κοντά στο Βίντσι της Ιταλίας, ο ζωγράφος, γλύπτης, εφευρέτης, αρχιτέκτονας, μηχανικός και επιστήμονας, Λεονάρντο ντα Βίντσι.
Ο Λεονάρντο ντι σερ Πιέρο ντα Βίντσι- αυτό ήταν το πλήρες όνομά του- είναι το πλέον αντιπροσωπευτικό δείγμα του «Homo Universalis», ένας άνθρωπος «άσβεστης περιέργειας» και «πυρετώδους εφευρετικής φαντασίας», αν και δεν έλαβε ποτέ επίσημη ακαδημαϊκή εκπαίδευση. Ο Λεονάρντο έλαβε ανεπίσημη εκπαίδευση στα Λατινικά, τη γεωμετρία και τα μαθηματικά.
Τα πρώτα χρόνια
Το 1482 μετακόμισε στο Μιλάνο, μία από τις σπουδαιότερες ευρωπαϊκές πόλεις της εποχής, επιχειρώντας ένα νέο ξεκίνημα ως καλλιτέχνης. Η πρώτη του καλλιτεχνική δουλειά ήρθε από την αδελφότητα των φραγκισκιανών μοναχών, που του ανέθεσαν -σε συνεργασία με δύο ακόμα ζωγράφους- ένα σημαντικό έργο, αφιερωμένο στη γιορτή της Άμωμης Σύλληψης. Πρόκειται για την «Παναγία των Βράχων», έναν πίνακα που τον καθιέρωσε ως ζωγράφο.
Την περίοδο 1487 – 1490 έγινε μέλος της αυλής του ηγεμόνα του Μιλάνου, Λουδοβίκου Σφόρτσα, όπου προσέφερε τις υπηρεσίες του ως μηχανικός, ζωγράφος και γλύπτης.
Την ίδια περίπου περίοδο εργάστηκε ως σύμβουλος αρχιτέκτονας στον καθεδρικό ναό του Μιλάνου, ενώ, έπειτα από παραγγελία του Λουδοβίκου Σφόρτσα, ζωγράφισε τον «Μυστικό Δείπνο» στο μοναστήρι της Σάντα Μαρία ντε λε Γκράτσιε, που σε συνδυασμό με τη μεταγενέστερη δημιουργία της Μόνα Λίζα απογείωσαν τη φήμη του.
«Ο Μυστικός Δείπνος»
Το αριστούργημα του Λεονάρντο που καλύπτει έναν ολόκληρο τοίχο στο μοναστήρι της Σάντα Μαρία ντε λε Γκράτσιε στο Μιλάνο αποτυπώνει ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα του χριστιανισμού.
Μια μέρα πριν από τη σταύρωσή του, ο Ιησούς δείπνησε μυστικά με τους μαθητές του στην Ιερουσαλήμ. Εκεί ο Ιησούς τους αποκάλυψε ότι κάποιος θα τον προδώσει (Ιούδας) και πως ο Απόστολος Πέτρος θα τον απαρνηθεί τρεις φορές.
Με βάση την επικρατέστερη θεωρία, ο Λεονάρντο απεικόνισε τους μαθητές τη στιγμή της ανακοίνωσης της προδοσίας, δίνοντας στα πρόσωπα και τα σώματά τους ποικιλία συναισθημάτων, όπως θυμό, έκπληξη, αιφνιδιασμό και λύπη.
Παρατηρώντας τους 12 Αποστόλους από αριστερά προς τα δεξιά βλέπουμε τον Βαρθολομαίο,τον Ιάκωβο και τον Ανδρέα να είναι και οι τρεις φανερά έκπληκτοι. Στη συνέχεια ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, ο Πέτρος και ο Ιωάννης.
Ο Ιούδας ξεχωρίζει καθώς είναι φανερά αιφνιδιασμένος από την ξαφνική αποκάλυψη του σχεδίου του και το κεφάλι του βρίσκεται πιο χαμηλά από όλων των άλλων στο τραπέζι και ο αγκώνας του το ακουμπά, ενώ κρατάει στο χέρι του και το πουγκί με τα «τριάκοντα αργύρια».
Θέλοντας να εστιάσει στην ανθρώπινη φύση του Ιησού και των μαθητών του, ο Λεονάρντο τους ζωγράφισε χωρίς φωτοστέφανα, πράγμα που δεν είχε συμβεί έως τότε σε απεικόνιση θρησκευτικού περιεχομένου.
Ο «Μυστικός Δείπνος» του Λεονάρντο είναι ένα από τα σημαντικότερα και πολυτιμότερα έργα στην ιστορία της τέχνης.
Αυτό που πολλοί δεν γνωρίζουν είναι ότι το 2007 ο Ιταλός μουσικός Τζιοβάννι Πάλα ισχυρίστηκε ότι ο ντα Βίντσι έκρυψε στο έργο του μια μουσική σύνθεση. Ο Πάλα ζωγράφισε ένα πεντάγραμμο πάνω σε αντίγραφο του έργου. Στη συνέχεια, σκέφτηκε πως το ψωμί και τα χέρια του Χριστού και των Αποστόλων θα μπορούσαν να εκφράζουν μια μουσική νότα. Η επιλογή αυτών των δυο έγινε γιατί το ψωμί συμβολίζει το σώμα του Χριστού, ενώ τα χέρια ευλογούν το φαγητό.
Όταν προσπάθησε να δει αν όντως δημιουργείται κάποιος ιδιαίτερος ήχος, απογοητεύτηκε, καθώς οι νότες δεν συνδέονταν μεταξύ τους αρμονικά. Έτσι, αποφάσισε να δοκιμάσει να τις παίξει ανάποδα, δηλαδή από δεξιά προς τα αριστερά. Ο Πάλα δημιούργησε μια μελωδία 40 δευτερολέπτων που όπως ανέφερε σε συνέντευξή του στο αμερικανικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press «μοιάζει με ρέκβιεμ, με νεκρώσιμη ακολουθία».
Η θεωρία βασίζεται στο γεγονός ότι ο ντα Βίντσι έγραφε ανάποδα. Άρχιζε να γράφει από τα δεξιά προς τα αριστερά. Ξεκινούσε από το τελευταίο φύλλο και στη συνέχεια έφτανε στο πρώτο. Πολλοί πιστεύουν ότι έτσι προσπαθούσε να κρατήσει τις σκέψεις του μόνο για λίγους. Παράλληλα, υπενθυμίζει ότι ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι εκτός από ζωγράφος, ήταν και μουσικός. Μπορούσε να διαβάζει και να γράφει μουσική. Συνέθεσε και μικρά τραγούδια, μερικά από τα οποία έχουν σωθεί στα σημειωματάριά του.
Ο Πάλα υποστηρίζει ότι η «μελωδία του Θεού» στο έργο του ζωγράφου ακούγεται καλύτερα με το εκκλησιαστικό όργανο. Ο Ιταλός κριτικός τέχνης που έχει ασχοληθεί αρκετά με τα έργα του Ντα Βίντσι πιστεύει ότι η θεωρία του Πάλα είναι «εύλογη».
Η «χρυσή» εποχή της Φλωρεντίας και η Μόνα Λίζα
Τον Δεκέμβριο του 1499, μετά την ήττα του Λουδοβίκου Σφόρτσα από τα γαλλικά στρατεύματα, ο ντα Βίντσι εγκαταλείπει το Μιλάνο και περνά ένα διάστημα στη Βενετία, για να επιστρέψει το 1500 στη Φλωρεντία, όπου ξεκινά ίσως η παραγωγικότερη περίοδός του ως ζωγράφος.
Τον Μάρτιο του επόμενου χρόνου ο Φραντσέσκο ντελ Τζοκόντο του αναθέτει να ζωγραφίσει το πορτρέτο της συζύγου του, της περίφημης Τζοκόντα. Ο πίνακας με το αινιγματικό χαμόγελο και το βλέμμα που «ακολουθεί» τους παρατηρητές θεωρείται το διασημότερο του κόσμου και δημιουργεί πολλά ερωτηματικά μέχρι και σήμερα…
Ο ντα Βίντσι δεν παρέδωσε ποτέ το έργο στον παραγγελιοδότη του, πιθανότατα λόγω ενός άλλου έργου που του ανατέθηκε, της τοιχογραφίας της «Μάχης του Ανγκιάρι» για την αίθουσα συνεδριάσεων του Παλάτσο Βέκιο, έργο που επίσης αφέθηκε ημιτελές.
Σύμφωνα με τον σύγχρονο του Λεονάρντο, Τζόρτζιο Βαζάρι, «αφότου ασχολήθηκε επί τέσσερα χρόνια με το έργο, το άφησε ημιτελές…». Αυτή ήταν μια συνήθης συμπεριφορά του Λεονάρντο. Θεωρείται πως συνέχισε να ασχολείται με τη Μόνα Λίζα για τρία χρόνια αφότου εγκαταστάθηκε στη Γαλλία και πως την τελείωσε λίγο πριν πεθάνει το 1519. Ο καλλιτέχνης μετέφερε τον πίνακα από την Ιταλία στη Γαλλία το 1516 όταν ο βασιλιάς Φραγκίσκος Α’ τον προσκάλεσε να εργαστεί στο Clos Lucé κοντά στο βασιλικό κάστρο στην Αμπουάζ.
Επιστήμη
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1480, ο ντα Βίντσι καταπιανόταν σχεδόν με όλα τα επιστημονικά πεδία. Στα διασωθέντα σχέδιά του περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων άρματα μάχης, ευφάνταστες ιπτάμενες μηχανές και μία ιδανική πόλη, με λεωφόρους, κανάλια υδρεύσεως, σιντριβάνια, πλατείες, κήπους, στοές και οχυρά. Τα σχέδια και οι εφευρέσεις του συχνά ξεπερνούσαν κατά πολύ τις τεχνικές δυνατότητες της εποχής.
Τον Απρίλιο του 1489 ξεκίνησε τη συγγραφή ενός βιβλίου υπό τον τίτλο «Περί της ανθρώπινης μορφής», το οποίο όμως δεν ολοκλήρωσε ποτέ.
Παράλληλα έκανε διάφορες μελέτες πάνω στην ανθρώπινη ανατομία, συγκρίνοντας τις «θεωρίες» του με τη μοναδική σωζόμενη σχετική θεωρία που υπήρχε την εποχή εκείνη, τον Άνθρωπο του Βιτρούβιου.
Ο Βιτρούβιος είχε καταλήξει στο συμπέρασμα πως το ανθρώπινο σώμα -με τα χέρια σε έκταση- μπορούσε να χωρέσει στα δύο τέλεια γεωμετρικά σχήματα, τον κύκλο και το τετράγωνο και πως το κέντρο του σώματος ήταν ο αφαλός. Ο Λεονάρντο, με τις δικές του μελέτες, διόρθωσε κάποιες ανακολουθίες του Βιτρούβιου.
Αν και η γνώση των ανθρώπινων διαστάσεων και αναλογιών ήταν δεδομένη για πολλούς από τους καλλιτέχνες του 15ου αιώνα, ο Λεονάρντο ήταν ο μοναδικός που επιχείρησε τόσο λεπτομερείς μελέτες.
Είναι ακόμα γνωστό από αρκετά σχέδια του, πως μελετούσε τις διαστάσεις του ανθρώπινου κρανίου και τις “κοιλότητες” του εγκεφάλου. Σε ένα από τα σχέδια του, αποτυπώνει την αντίληψη που κυριαρχούσε κατά τον Μεσαίωνα, σύμφωνα με την οποία ο εγκέφαλος αποτελείται από τρία τμήματα, το ένα πίσω από το άλλο, με το πρώτο να προσλαμβάνει τα ερεθίσματα, το δεύτερο να τα επεξεργάζεται και το τρίτο να τα αποθηκεύει.
Επιπλέον, διασώζεται σχέδιο του ντα Βίντσι που αναπαριστά τη συνουσία ενός άνδρα με μια γυναίκα, το οποίο πιθανότατα εντάσσεται σε γενικότερες μελέτες του γύρω από τη λειτουργία των εσωτερικών οργάνων του ανθρώπου.
Με πληροφορίες από: sansimera.fr, ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
