Στις 4 Δεκεμβρίου 2021, στο πολυσυζητημένο συνέδριο των Ρεπουμπλικάνων της Γαλλίας για την ανάδειξη υποψηφίου για τις Προεδρικές εκλογές του Απριλίου του 2022, ο Ξαβιέ Μπερτράντ ηττήθηκε.
Ήταν ο υποψήφιος με τον οποίο είχαν γίνει τα περισσότερα σενάρια σε δημοσκοπήσεις και αυτός που έδειχνε να είναι ικανός να περάσει στο δεύτερο γύρο και εκεί να αντιμετωπίσει τον Πρόεδρο Μακρόν με καλές πιθανότητες επικράτησης (οι λόγοι της ήττας παρουσιάζουν ενδιαφέρον αλλά δεν είναι σκοπός του παρόντος άρθρου να τους αναλύσει). Ήταν η Βαλερί Πεκρές εκείνη η οποία κέρδισε τις εσωκομματικές εκλογές. Οι δημοσκοπήσεις των επομένων ημερών της έδωσαν ώθηση και την έδειχναν να είναι ικανή να περάσει στο δεύτερο γύρο (δίνοντας μάχη με τη Λε Πεν) και εκεί να μπορεί με αξιώσεις να διεκδικήσει την Προεδρία. Ήταν η μόνη υποψήφια που δημοσκόπηση τον Ιανουάριο την έδειχνε να κερδίζει τον Μακρόν με 52%-48%.
Για να τα καταφέρει όμως θα έπρεπε να περάσει ένα εμπόδιο. Ένα εμπόδιο που ακούει στο όνομα Ερίκ Ζεμούρ. Γιατί τον Ζεμούρ; Διότι ανταγωνίζονται σε συγκεκριμένες ομάδες ψηφοφόρων, άρα ό,τι ψήφους κερδίζει ο ένας τις χάνει ο άλλος, σε αντίθεση με τη Λε Πεν η οποία έχει διακριτό κοινό. Το μεγάλο πρόβλημα για την Πεκρές άρχισε να φαίνεται τον Ιανουάριο, όταν τελείωσε ο μήνας του μέλιτος με τους ψηφοφόρους. Όλες οι δημοσκοπήσεις έδειχναν πως είχε θετικές γνώμες σε ψηφοφόρους που τοποθετούνταν στη δεξιά και το κέντρο. Όμως οι κεντρώοι ψηφοφόροι καλυπτόταν από τον Μακρόν, και άρα η Πεκρες συμπάθεια μπορεί να έπαιρνε αλλά ψήφο όχι. Από την άλλη οι δεξιοί λοξοκοιτούσαν προς Ζεμούρ. Και η Πεκρές χρειαζόταν αυτές τις ψήφους. Στους ριζοσπάστες δεξιούς ψηφοφόρους όμως δεν περνούσε ούτε το προφίλ της, ούτε και η ατζέντα της. Τα ποσοστά της σε αυτήν την κατηγορία ήταν άκρως απογοητευτικά (Χαρακτηριστικό παράδειγμα πως στους νέους 18-24 και 25-34 όπου το 1/3 δηλώνει πως θα ψηφίσει Λε Πεν ή Ζεμούρ η Πεκρές λαμβάνει μόλις 6% και 3% αντίστοιχα). Καθώς ο χρόνος κυλούσε και ό,τι και να έκανε δεν είχε αποτέλεσμα (και ο Ζεμούρ την πλησίαζε) έφτασε να έχει δύο επιλογές: α) Να το παλέψει με τη συγκεκριμένη στρατηγική γνωρίζοντας πως δε θα περάσει στον επόμενο γύρο β) να κάνει μια κίνηση με ρίσκο ώστε να σταματήσει την αιμορραγία προς Ζεμούρ και να διεκδικήσει την είσοδό της στο δεύτερο γύρο.
Προτίμησε, και ορθά, το δεύτερο. Τι κίνηση έκανε; Ανέφερε σε ομιλία της τη μεγάλη αντικατάσταση (δηλαδή τη θεωρία της αντικατάστασης πληθυσμού στην Ευρώπη, εκφραστής της οποία είναι και ο Ερίκ Ζεμούρ). Γιατί το έκανε αυτό; Προσπάθησε να μετατοπιστεί στο συγκεκριμένο θέμα κοντά στην τοποθέτηση Ζεμούρ διότι το θέμα αυτό (μετανάστευση, εγκληματικότητα) ήταν μέχρι την αρχή του πολέμου το νούμερο ένα θέμα σε σημαντικότητα ως κριτήριο ψήφου στους ριζοσπάστες δεξιούς. Επειδή λοιπόν ο Ζεμούρ είναι καθαρά υποψήφιος ιδεολογίας θεώρησε πως με τοποθέτηση κοντά του θα της δώσουν οι ριζοσπάστες δεξιοί ψήφο εξουσίας (αφού δηλαδή είναι κοντά, να ψηφίσουν την Πεκρές για να εφαρμόσει όσα πιστεύουν ως Πρόεδρος, αφού ο Ζεμούρ δεν είχε ελπίδες νίκης στο δεύτερο γύρο και άρα ψήφο σε εκείνον θα σήμαινε μη εφαρμογή της ατζέντας). Γνώριζε πως θα έχανε κάποιους ψηφοφόρους (είτε προς τον Μακρόν είτε προς αποχή) με αυτήν την τοποθέτηση, όμως θεώρησε πως εάν πήγαινε έτσι μέχρι τις εκλογές θα μπορούσε να περάσει στο δεύτερο γύρο. Ρίσκο μεν, αναγκαίο και λογικά σκεπτόμενη κίνηση δε. Αυτό έγινε στις 13 Φεβρουαρίου.
Όμως δε θα μάθουμε ποτέ το πως θα εξελισσόταν ένα τέτοιο σενάριο. Κι αυτό διότι το αμέσως επόμενο πρωί υπαναχώρησε εξαιτίας των αντιδράσεων. Μίλησε για θεωρία μίσους που δεν ασπάζεται. Το λάθος δεν ήταν η πρώτη κίνηση, ούτε η δεύτερη αλλά ο συνδυασμός. Το αντιφατικό μήνυμα που πέρασε σε ψηφοφόρους και που δεν ταιριάζει σε υποψήφια Πρόεδρο. Δε φάνηκε μόνο δίχως εκλογική τοποθέτηση αλλά και αναποφάσιστη, μη δυναμική. Γκρέμισε, το ήδη τσαλακωμένο για συγκεκριμένες μερίδες ψηφοφόρων, προφίλ της. Έτσι δεν αποτέλεσε έκπληξη το γεγονός ότι βρέθηκε αυτομάτως τέταρτη στις δημοσκοπήσεις. Για να γίνει περισσότερο αντιληπτή η πτώση αναφέρουμε πως στις 17 Ιανουαρίου ήταν τρίτη με 16,5% (η Λε Πεν στο 17% και ο Ζεμούρ στο 11,5%). Μέσα στον επόμενο μήνα ο Ζεμούρ «έτρωγε» ποσοστά της. Έτσι την ημέρα της αναφορά στη «μεγάλη αντικατάσταση» η Λε Πεν βρισκόταν σταθερή στο 17% με την Πεκρές και τον Ζεμούρ μαζί στο 15%. Μέσα στις επόμενες δέκα ημέρες (μέχρι την εισβολή στην Ουκρανία) η Πεκρές βρισκόταν στο 14%, με Ζεμούρ και Λε Πεν στο 16% και τον Μακρόν σταθερά στο 25%. Μπορεί να μην είχε χάσει την επαφή, είχε δώσει ώθηση στον Ζεμούρ και όλα τα ποιοτικά στοιχεία έδειχναν πως ήταν σχεδόν αδύνατο να περάσει στο δεύτερο γύρο.
Κι ύστερα ήρθε ο πόλεμος. Ο πόλεμος, η τρίτη φάση της προεκλογικής εκστρατείας, άλλαξε τα πάντα στο πλαίσιο. Όπως έχουμε αναλύσει σε προηγούμενο άρθρο, ανέβασε τη σημαντικότητα των χαρακτηριστικών του ηγέτη ως κριτήριο ψήφου και το θέμα του πολέμου και των επιπτώσεων στην οικονομία κυριάρχησε. Το πλαίσιο αυτό ευνόησε τον πρόεδρο Μακρόν ο οποίος μέσα σε δέκα ημέρες έφτασε το 30%. Η αλλαγή πλαισίου ήταν καταστρεπτική για τον Ζεμούρ (από το 16% στο 12,5%) αλλά και για την Πεκρές (πλέον πέμπτη με 10,5%). Ο λόγος είναι απλός: Οι Γάλλοι δεν θεωρούν πως έχει τα απαραίτητα προσόντα για να ηγηθεί της χώρας μέσα σε κρίση. Θεωρώ πως η τοποθέτησή της και το πισωγύρισμα την επόμενη ημέρα έχει παίξει σημαντικό ρόλο. Ήταν μόλις δέκα ημέρες πριν την έναρξη του πολέμου και κυριάρχησε στα μίντια ως θέμα.
Έτσι, η υποψήφια που έκανε τη μίνι έκπληξη και ξεκίνησε με την ελπίδα της αναγέννησης των Ρεπουμπλικάνων, μέσα από ένα ρίσκο και μια λάθος κίνηση βρέθηκε σε πτώση, με τον πόλεμο να την οδηγεί ακόμα πιο χαμηλά, δίχως ελπίδα επιστροφής (με τα έως τώρα δεδομένα). Είναι άλλη μια απόδειξη πως το πλαίσιο καθορίζει το παιχνίδι, ο τρόπος παιχνιδιού έχει τεράστια σημασία και πως τίποτα δεν τελειώνει μέχρι ο ψηφοφόρος να βρεθεί μπροστά στην κάλπη.
