Αποτροπή αβεβαιότητας και λαϊκισμός

Αποτροπή αβεβαιότητας είναι “ο βαθμός στον οποίο μια κοινωνία, οργανισμός ή ομάδα βασίζεται σε κοινωνικούς κανόνες και διαδικασίες για να μετριάσει το απρόβλεπτο των μελλοντικών γεγονότων”. Είναι ένα φαινόμενο που περιγράφει δηλαδή το πως διάφορες κουλτούρες αντιδρούν απέναντι σε συνθήκες αβεβαιότητας. Η Ελληνική κοινωνία είναι αυτή με τον υψηλότερο βαθμό αβεβαιότητας από όλες στον κόσμο. Αυτό σημαίνει πως επιθυμεί τη σταθερότητα και έτσι είναι υπέρ του στάτους κβο (σε ομαλές καταστάσεις).  Για παράδειγμα, οι περισσότεροι Έλληνες δηλώνουν πως η Ελλάδα χρειάζεται δομικές αλλαγές. Όμως οι μεταρρυθμίσεις δε γίνονται καθώς κάθε αλλαγή ενέχει ένα ποσοστό ρίσκου. Έτσι μένουν στο γνωστό στάτους κβο που μπορεί να μην τους αρέσει αλλά τουλάχιστον το γνωρίζουν, δεν τους είναι άγνωστο. Μένουν ουσιαστικά στάσιμοι. Η (άλλοτε μεγαλύτερη και άλλοτε μικρότερη) πιθανότητα αποτυχίας παγώνει την κίνηση. Η αποτροπή αβεβαιότητας είναι και η αιτία της εμμονής για «μια θέση στο δημόσιο» αφού αποτελεί σιγουριά. Αλλά και η βασική αιτία της αντίδρασης, φόβου, καχυποψίας απέναντι σε κάθε τι νέο που τους βγάζει από τις συνήθειές τους. Άτομα με υψηλή αποτροπή αβεβαιότητας δεν είναι αυτοί που θα δοκιμάσουν πρώτοι ένα νέο προϊόν αλλά αργότερα, αφού πρώτα έχει δοκιμαστεί και έχει μετριαστεί το ρίσκο. 

Στην πολιτική αυτό σημαίνει πως σε ομαλές περιόδους οι περισσότεροι ψηφοφόροι είναι πιστοί. Δύσκολα αλλάζουν κόμμα. Ακόμα και όταν μαζικά άλλαξαν στην Ελλάδα το 2012 και 2015 αυτό έγινε επειδή ο Αλέξης Τσίπρας τους υποσχέθηκε μέσα σε μια περίοδο αναταραχής και αβεβαιότητας την επιστροφή στο προηγούμενο στάτους κβο. Δεν τους έδωσε ελπίδα για το μέλλον, για κάτι αβέβαιο αλλά υποσχέθηκε επιστροφή στη βεβαιότητα που γνώριζαν και που επιθυμούσαν. Βέβαια οι ψηφοφόροι δεν ψήφισαν μόνο το όραμα Τσίπρα αλλά και τη ρητορική του. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Σε αβέβαιες καταστάσεις, όπως είναι μια περίοδος κρίσης, η αποτροπή αβεβαιότητας ευνοεί το λαϊκισμό. Πώς γίνεται αυτό; 

Ο λαϊκισμός διαχωρίζει μια κοινωνία σε «εμάς – τους καλούς» ενάντια στη «διεφθαρμένη ελίτ» και βλέπει την πολιτική ως έκφραση της λαϊκής βούλησης. Το γεγονός ότι μιλάει απλά και προτείνει απλές λύσεις (ασχέτως από το εάν είναι εφαρμόσιμες ή όχι καθώς αυτό δε μπορεί να ελεγχθεί προεκλογικά) τον βοηθάει να πλησιάσει άτομα με υψηλά επίπεδα αποτροπής αβεβαιότητας. Επίσης, επιτρέποντας την κοινωνική ταύτιση με μια ομάδα (τον λαό = τους καλούς) προσφέρει ένα μέσο για μείωση της αβεβαιότητας (οι καλοί, οι πολλοί έχουν δίκιο). Ο λαϊκισμός επίσης αντιτίθεται στο στάτους κβο. Αυτό μπορεί σε περιόδους ομαλότητα να αυξάνει την αβεβαιότητα και άρα τα λαϊκίστικα κόμματα να μη βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να κερδίσουν ψήφους. Όμως όταν η επίθεση στο στάτους κβο γίνεται σε περιόδους κρίσης τότε το έδαφος είναι πρόσφορο για τους λαϊκιστές. Οι συνθήκες είναι ιδανικές. Αυτό διότι μέσα στην κρίση είναι το στάτους κβο που αυξάνει την αβεβαιότητα. Έτσι οι λύσεις που προτείνει ο λαϊκισμός δεν αυξάνουν την αβεβαιότητα αλλά τη μειώνουν. Έτσι οι ριζοσπαστικές αλλαγές των λαϊκιστών δεν αποτελούν ρίσκο αλλά οδό διαφυγής από την αβεβαιότητα του στάτους κβο. Προφανώς δεν αποτελεί τη μοναδική εξήγηση για την άνοδο του λαϊκισμού σε συγκεκριμένες κοινωνίες περισσότερο από άλλες αλλά είναι μια παράμετρος που θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν. 

*Άσκηση:

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τις 20 χώρες με τον υψηλότερο βαθμό αποτροπής αβεβαιότητας. Μπορείτε να βρείτε ποιες δεν έχουν λαϊκίστικα κόμματα με υψηλά ποσοστά;