Παραδοσιακά στην βιβλιογραφία της συμπεριφοράς ψηφοφόρων (η οποία ειδικά τις παλαιότερες δεκαετίες ήταν βασισμένη στις ΗΠΑ) θεωρείται πως ένας σύνδεσμος μεταξύ κομματικής πίστης και κοινωνικών χαρακτηριστικών καθορίζει την ψήφο.
Κάποιοι ερευνητές, εστιάζοντας σε περισσότερες δυτικές χώρες, βρήκαν πως κοινωνικοί διαχωρισμοί, αξίες και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή της ψήφου. Πηγαίνοντας στο σήμερα και την εποχή της ασφάλειας, τρία είναι τα βασικά ζητήματα που απασχολούν τη μεγαλύτερη μερίδα των ψηφοφόρων των δυτικών χωρών: η οικονομία (αγοραστική δύναμη, ανεργία, μισθοί κλπ), η οικολογία (τρόπος ζωής, ΑΠΕ κλπ) και το ταυτοτικό (μεταναστευτικό & εγκληματικότητα, εθνική ταυτότητα αλλά και ταυτότητα ατόμου). Είναι προφανές πως σε κάθε χώρα η σημαντικότητα κάθε ζητήματος διαφέρει. Για παράδειγμα η οικολογία στη Γαλλία είναι αρκετά σημαντική, ειδικά για ένα κομμάτι ψηφοφόρων, ενώ στην Ελλάδα το κομμάτι ψηφοφόρων για το οποίο είναι σημαντική ως κριτήριο ψήφου είναι σαφώς μικρότερο. Διαφορές υπάρχουν, και μεγάλες, ανάμεσα και σε άλλες χώρες της Δύσης. Και για αυτό κάθε χώρα θα πρέπει να μελετάται ξεχωριστά. Όμως οι ομοιότητες που υπάρχουν, εξαιτίας κυρίως κοινών βασικών αξιών, κάνουν πιο εύκολη την ανάγνωση μιας δυτικής εκλογικής αγοράς μέσα από όσα ένας αναλυτής γνωρίζει για μια άλλη δυτική αγορά.
Το πρόβλημα ξεκινά, και το κάνουν συχνά οι δυτικοί αναλυτές, όταν προσπαθούμε να αναλύσουμε την εκλογική αγορά μη δυτικών χωρών με βάση τα όσα γνωρίζουμε για τους ψηφοφόρους των δυτικών χωρών. Σαν να πρόκειται για κοινωνίες με παρόμοιες αξίες και ιδανικά και άρα με παραπλήσια συμπεριφορά ψηφοφόρων. Αυτό είναι μια κίνηση που σε οδηγεί σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Πόσες φορές δεν έχετε ακούσει «γκρεμίζεται η τουρκική οικονομία, πέφτει ο Ερντογάν» ή «το κάνει για εσωτερική κατανάλωση»; Παρακάτω θα προσπαθήσω να δώσω τα βασικά στοιχεία για την Τουρκία και τους ψηφοφόρους της και να δείξω πως δεν μπορεί να προσεγγίζεται μέσα από το πρίσμα του δυτικού τρόπου εκλογικής σκέψης.
Η Τουρκία ιδρύθηκε το 1923 μετά τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Μουσταφά Κεμάλ (ιδρυτής της) προσπάθησε να δημιουργήσει ένα ενιαίο κοσμικό έθνος κράτος. Επειδή όμως ο πληθυσμός της ήταν διαφόρων θρησκειών και εθνοτήτων για να τα καταφέρει ουσιαστικά έφερε τη θρησκεία κάτω από τον απόλυτο έλεγχο του κράτους και προώθησε μία μοναδική και ενιαία εθνική τουρκική ταυτότητα. Έτσι καταπίεσε όλες τις μειονότητες, με τη μεγαλύτερη να είναι αυτή των Κούρδων. Μεταξύ άλλων, παραδοσιακά θρησκευτικά σχολεία έκλεισαν και το κάλεσμα για προσευχή απαγορεύτηκε. Αυτή η καταπίεση σαφώς και επηρέασε την κοινωνία της Τουρκίας. Ο στόχος να κρατηθεί η κοσμικότητα και μια επιφανειακή ομοιογένεια στην κοινωνία τηρήθηκε από τις κυβερνήσεις της Τουρκίας για δεκαετίες. Η πρώτη προσπάθεια να «σπάσει» αυτήν την ομοιογένεια ήταν η ίδρυση του PKK. Με την πάροδο του χρόνου το πολιτικό Ισλάμ και ο εθνικισμός των Κούρδων είχε ανοδική πορεία. Η δεκαετία του 1990 ήταν αυτή που είδε την άνοδο Ισλαμικών και Κουρδικών κομμάτων. Υπήρξαν διώξεις, πολιτικοί των κομμάτων αυτών οδηγήθηκαν στη φυλακή και απαγορεύτηκε σε κόμματα η συμμετοχή στις εκλογές. Καθώς όμως η Ισλαμική και Κουρδική ταυτότητα ήταν σε άνοδο άρχισαν να παίζουν σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά των ψηφοφόρων. Κομβικό σημείο ήταν οι εκλογές του 2002 οι οποίες βρήκαν την Τουρκία στο τέλος της χειρότερης οικονομικής κρίσης της και οδήγησαν στη νίκη το ΑΚΡ, ένα ισλαμικό κόμμα που έβλεπε το Κουρδικό ζήτημα με μια φιλελεύθερη ματιά, διαφορετική από την παραδοσιακή. Όσον αφορά τους Κούρδους, εξαιτίας του ορίου του 10% για την είσοδο στη Βουλή οι Κούρδοι πολιτικοί κατέβαιναν στις εκλογές ως ανεξάρτητοι ώστε να έχουν εκπροσώπηση, αφού το όριο εισόδου για κόμμα ήταν άπιαστο. Αυτό μέχρι το 2015 όταν και το HDP κατέβηκε ως κόμμα στις εκλογές και πέρασε το όριο του 10% για εκπροσώπηση στη Βουλή.
Όπως βλέπουμε δηλαδή, η θρησκεία και η εθνότητα παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη συμπεριφορά του εκλογικού σώματος της Τουρκίας μετά το 2002. Οι εθνικιστές, κοσμικοί Τούρκοι είναι περισσότερο κοντά στα Κεμαλικά κόμματα, οι θρησκευόμενοι Τούρκοι στο AKP, όπως και οι θρησκευόμενοι Κούρδοι, ενώ οι εθνικιστές και λιγότερο θρησκευόμενοι Κούρδοι στο HDP. Άρα είναι εμφανές πως το δίπολο «δεξιά-αριστερά» που δυτικοί αναλυτές αρέσκονται να χρησιμοποιούν δε μπορεί να εξηγήσει τη συμπεριφορά του εκλογικού σώματος της Τουρκίας. Όποιος το χρησιμοποιεί βλέπει με λάθος τρόπο το εκλογικό σώμα. Επίσης, φαίνεται πως η οικονομία είναι δευτερεύον ζήτημα στην Τουρκία. Δύσκολα θα φύγουν ψηφοφόροι από το AKP προς Κεμαλικό κόμμα εξαιτίας της οικονομίας (και το αντίστροφο). Γι αυτό και βλέπετε τη δημιουργία πολλών κομμάτων (πχ Μπαμπατζαν) που προσπαθούν να πάρουν κομμάτι δυσαρεστημένων ψηφοφόρων ΑΚΡ.
Προφανώς αυτό είναι μια σύντομη περιγραφή των βασικών στοιχείων που επηρεάζουν τη συμπεριφορά ψηφοφόρων στην Τουρκία. Υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που τους «ενώνουν» και μας αφορούν ως χώρα, όπως η επεκτατική νοοτροπία αιώνων των πληθυσμών αυτών. Μέσα σε αυτό εντάσσεται και το γεγονός πως άνω του 84% του πληθυσμού της Τουρκίας θεωρεί τον πολιτισμό του ανώτερο των πολιτισμών των άλλων χωρώ. Δεν είναι όμως σκοπός του παρόντος άρθρου να επεκταθεί εκεί. Σκοπός είναι να γίνει κατανοητό πως όταν αναλύουμε μια εκλογική αγορά πρέπει να κατανοήσουμε τις συμπεριφορές και όχι να τις εξηγούμε βλέποντάς τες μέσα από το δικό μας πρίσμα. Και πως την Τουρκία ειδικά δεν μπορεί να την αναλύεις κοιτώντας την με δυτική ματιά.
