✍️Η Ειρήνη Σταματούδη
Με δήλωσή της η Ζεινέπ Μποζ, επικεφαλής του τμήματος καταπολέμησης της
παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων της Τουρκίας (πλέον αρμόδια για ζητήματα
αρχαιοκαπηλίας στην Τουρκία) επιβεβαιώνει αυτό στο οποίο χρόνια τώρα έχουν
καταλήξει και οι ελληνικές έρευνες και το οποίο υπογραμμίζει η Ελλάδα με κάθε
τρόπο, ότι δηλ. ουδέποτε υπήρξε φιρμάνι όπως διατείνονται οι Βρετανοί.
Η απομάκρυνση των Μαρμάρων του Παρθενώνα και η καταστροφή του Ναού από το
συνεργείο του Έλγιν (πριόνισαν τις μετόπες και τη ζωφόρο, έσπασαν τα Γλυπτά και
τα αρχιτεκτονικά μέλη και απογύμνωσαν τον Ναό) ήταν μία πράξη βανδαλισμού,
κατακριτέα και παράνομη ακόμη και για την εποχή της.
Έρευνες σε οθωμανικά αρχεία, στα ιδιωτικά αρχεία του Έλγιν, στα αρχεία του Άγγλου προξένου στην Οθωμανική Πύλη, αλλά και σε άλλα αρχεία, έχουν αποδείξει ότι φιρμάνι δεν υπήρξε ποτέ. Αυτό που υπήρξε ήταν μία απλή επιστολή που είχε υπογραφεί από τον
Καϊμακάν Πασά και απευθυνόταν στον Βοεβόδα (Διοικητή) και τον Καδή (Δικαστή)
των Αθηνών 1.Φιρμάνι εξέδιδε μόνον ο Σουλτάνος, ο οποίος ήταν και ο μόνος που
μπορούσε να δώσει άδεια μετακίνησης αντικειμένων από αρχαιολογικό μνημείο
σύμφωνα με όσα ίσχυαν τότε δεδομένου ότι ο Παρθενώνας θεωρείτο ειδικό φρούριο
και αποτελούσε προσωπική περιουσία του 2. Ένα φιρμάνι έφερε συγκεκριμένες
υπογραφές, είχε συγκεκριμένη μορφή και λεκτικό, τίποτα εκ των οποίων δεν
αναφέρονται ή εμφανίζονται στην ιταλική μετάφραση που είναι και το μόνο έγγραφο
που σώζεται 3. Η ιταλική αυτή μετάφραση εμφανίστηκε εκ των υστέρων και ενώ είχε
ήδη αποφασιστεί από την Βρετανική Βουλή η αγορά των Μαρμάρων του Παρθενώνα
από τον Έλγιν το 1816.
Η επιστολή βάσει της οποίας ενήργησε το συνεργείο του Έλγιν (το πρωτότυπο της οποίας δεν έχει βρεθεί) παρείχε μόνον την άδεια στα μέλη του συνεργείου του Έλγιν να στήσουν ικριώματα γύρω από τον Ναό των Ειδώλων, όπως αποκαλούσαν τον Παρθενώνα, να κατασκευάσουν εκμαγεία, να καταμετρήσουντα κτίρια και να κάνουν ανασκαφές για ανεύρεση επιγραφών. Τους έδινε επίσης το δικαίωμα να πάρουν «μερικά κομμάτια πέτρας με επιγραφές και γλυπτά» (qualquepezzi di pietra con inscrizioni e figure). 4 Τα κομμάτια πέτρας προφανώς ήτανκομμάτια που είχαν πέσει στο έδαφος και όχι κομμάτια, τα οποία αποτελούσαν μέρος του ναού ή του γλυπτού διάκοσμου.
Εάν το συνεργείο του Έλγιν είχε το δικαίωμα να αφαιρέσει τον γλυπτό διάκοσμο, δεν θα υπήρχε λόγος να λάβει άδεια για εκμαγεία.
Το γεγονός μάλιστα ότι τέτοια άδεια δεν υπήρξε αποδεικνύεται και από τα μεγάλα
εμπόδια που αντιμετώπισε ο Έλγιν προκειμένου να καταφέρει τελικά μετά από
αρκετά χρόνια να μεταφέρει ολόκληρη την αρχαιολογική του λεία στη Βρετανία.
- Κόρκα, Ε. 2009. «Το ζήτημα της επανένωσης των γλυπτών του Παρθενώνα στο πλαίσιο της νέας
διεθνούς πρακτικής επιστροφής πολιτιστικών αγαθών» (αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό
και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών). - Greenfield, Jeanette. The Return of Cultural Treasures. 1st edition, Cambridge University Press, 1989.
- St Clair, William. 1998. Lord Elgin and the Marbles: The Controversial History of the Parthenon
Sculptures, 3rd ed. Oxford: Oxford University Press. - Ibidem.
Συνεπώς η έλλειψη νομιμοποίησης των ενεργειών του Έλγιν καθιστά επιτακτική και
επιβεβλημένη την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Αθήνα, τον τόπο
προέλευσή τους. Η επιστροφή τους υπαγορεύεται όχι μόνον για λόγους ιστορικούς
και ηθικής τάξης αλλά και γιατί τα Μάρμαρα κατέληξαν στη Βρετανία χωρίς τις
απαραίτητες άδειες, παράνομα, και ως προϊόν βανδαλισμού. Η Βρετανία έχει χρέος
να αποκαταστήσει αυτή την αδικία με τον προσφορότερο τρόπο για το Μνημείο και
τους επισκέπτες του, που είναι η επανένωση των Γλυπτών.
Ειρήνη Σταματούδη
Καθηγήτρια Νομικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
