Ο διάσημος Βραζιλιάνος φωτογράφος Σεμπαστιάο Σαλγάδο (Sebastião Salgado) και η γυναίκα του Lélia Deluiz Wanick Salgado αποδεικνύουν με το έργο τους πως μια μικρή ομάδα αφοσιωμένων ενσυνείδητων ανθρώπων μπορεί να κάνει τη διαφορά και ότι οι μεγάλες αλλαγές μπορούν να ξεκινήσουν με μικρά βήματα. Ευαισθητοποιημένος αναφορικά με την κλιματική κρίση, ο Σαλγάδο με τη γυναίκα του φύτεψαν στην περιοχή Minas Gerais της Βραζιλίας πάνω από 2 εκατομμύρια δέντρα και έχουν καταφέρει να ξαναδημιουργήσουν ζωή, εκεί που επικρατούσε ξηρασία και εγκατάλειψη.
«Γεννήθηκα το 1944 στη Βραζιλία μέσα σ’ ένα αγρόκτημα, μεγαλύτερο μέρος του οποίου ήταν τροπικό δάσος. Ένα εκπληκτικό μέρος. Έζησα με απίθανα πουλιά και ζώα. Κολύμπησα σε ποτάμια με καϊμάν. Ζούσαν περίπου 35 οικογένειες σ’ εκείνο το κτήμα και ό,τι παρήγαμε το καταναλώναμε». Κάπως έτσι ξεκινούσε την ομιλία του στα TEDx πριν από επτά περίπου χρόνια ο Σεμπαστιάο Σαλγκάδο, μιλώντας για το τεράστιο έργο καταγραφής του, της ομορφιάς του πλανήτη Γη.
Δύο χρόνια μετά, το ντοκιμαντέρ «Το Αλάτι της Γης» (The Salt of the Earth) του Βιμ Βέντερς, το οποίο συνυπογράφει με τον Τζουλιάνο Ριμπέιρο Σαλγκάντο, γιo του καταξιωμένου Βραζιλιάνου φωτορεπόρτερ μας συστήνει τη ζωή και το έργο του Σαλγκάδο.
Ένα μεγάλο τμήμα του ντοκιμαντέρ μάλιστα αποτυπώνει το αναπάντεχο ταξίδι της οικογένειας Σαλγκάδο στη Βραζιλία όπου στο κτήμα του παππού του Χουλιάνο στο Αλμορές επρόκειτο να φυτευτούν εκατομμύρια δέντρα γιατί, όπως μαθαίνουμε, η αναδάσωση και κατ’ επέκταση η σωτηρία της περιοχής είναι ένα προσωπικό στοίχημα των Σαλγκάδο.
O χώρος αυτός είναι ένα πρώην αγρόκτημα 1.750 στρεμμάτων στην πολιτεία Minas Gerais μέσα στο οποίο μεγάλωσε ο Σαλγκάδο. Βρίσκεται 70 μίλια από την Ατλαντική ακτή της Βραζιλίας, στην κοιλάδα του Μέιν, του Rio Doce– του ποταμού του γλυκού νερού.
Κάποτε ήταν ένα πολύ απομακρυσμένο σημείο. Στη δεκαετία του 1950, ο μοναδικός δρόμος που υπήρχε προς τον έξω κόσμο ήταν ένα χωμάτινο μονοπάτι κατά μήκος του ποταμού που ήταν λασπώδες και αδιάβατο τουλάχιστον έξι μήνες από το χρόνο.
Ο καφές κατέβαινε από τους λόφους με τα γαϊδουράκια. Οι κτηνοτρόφοι μετέφεραν αγελάδες και χοίρους στο σφαγείο με άλογα – κάτι που απαιτούσε πολλές μέρες οδοιπορίας.
Το Ατλαντικό Δάσος, το δεύτερο στη βιοποικιλότητα μετά τον Αμαζόνιο, είχε μέσα ένα στρέμμα όσα είδη δέντρων βρίσκονται σε ολόκληρη την ανατολική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών, και κάλυπτε το μισό αγρόκτημα και το ήμισυ της Rio Doce Valley.
Ο Σαλγκάδο δεν είχε κάμερα τότε – έμαθε την τέχνη της φωτογραφίας όταν απόφάσισε να εγκαταλείψει το κτήμα και ήταν πια εικοσικάτι χρονών- όμως ο ίδιος πιστεύει ότι αυτό το τοπίο ήταν ο πρώτος του δάσκαλος. Τα απογεύματα στην περίοδο των βροχών, οι κεραυνοί που έπεφταν ο ένας πάνω στον άλλον άλλο και οι ηλιαχτίδες που έπαιζαν συνεχώς με το τοπίο. «Είναι εδώ που έμαθα να βλέπω το φως» είχε πει κάποτε ο ίδιος.
Σταδιακά, ο πατέρας του Σαλγκάδο, ένας αυστηρός άνδρας, που κατά καιρούς εργάστηκε ως φαρμακοποιός, οδηγός γαϊδουριών, αρτοποιός και αγρότης, αποψίλωσε το δάσος.
Όπως και οι αγρότες σε ολόκληρη τη Βραζιλία, έκοβε τα δέντρα της έκτασης που του ανήκε και τα πουλούσε ως ξυλεία ενώ ταυτόχρονα έσπειρε αφρικανικά χόρτα για να μπορεί να ταΐζει τα βοοειδή του. Με την πάροδο του χρόνου το τοπίο άλλαξε δραματικά.
Το Ατλαντικό Δάσος στο σύνολό του συρρικνώθηκε σε λιγότερο από 10 τοις εκατό του αρχικού του μεγέθους, στη Rio Doce Valley. Τη δεκαετία του 1980, η καταστροφή των βραζιλιάνικων δασών ήταν τόσο έντονη ώστε ολόκληρος ο κόσμος παρακολουθούσε με τρόμο τις εξελίξεις και η χώρα έγινε η παραπομπή για την παγκόσμια περιβαλλοντική αποσύνθεση.
Ήταν τέλη της δεκαετίας του ’90 όταν η Λέλια και ο Σεμπαστιάο κληρονόμησαν τη γη που ανήκε στην οικογένεια του.
«Κάποια στιγμή πήρα την απόφαση να σταματήσω τη φωτογραφία. Με είχε αναστατώσει τόσο πολύ, έβλεπα χιλιάδες θανάτους κάθε μέρα (σ.σ. Είχε γίνει αυτόπτης μάρτυρας της απόλυτης βαρβαρότητας στη Ρουάντα). Κι έτσι αποφάσισα να γυρίσω εκεί όπου γεννήθηκα» συνεχίζει ο Σαλγκάδο στην ομιλία του.
Εκεί ήταν που γεννήθηκε η ιδέα του Ινστιτούτου Terra (μτφς ΓΗ) και η αναδάσωση/μεταμόρφωση αυτής της βασανισμένης λωρίδας γης σε ένα τροπικό παράδεισο. Η Λέλια Σαλγάδο είχε την αρχική έμπνευση, όταν αντίκρυσαν την κακή κατάσταση της φάρμας. «Του είπα, ας φτιάξουμε ένα δάσος εδώ. Μετά κλείσαμε τα μάτια μας και είδαμε τα πάντα πράσινα» είπε σε συνέντευξή της για το Ινστιτούτο, η σύζυγος του Σαλγάδο και συνοδοιπόρος σε όλο αυτό το απίστευτο εγχείρημα.
Η αναδάσωση ήταν ένα δύσκολο πρότζεκτ
«Το να αναδασώσεις ένα τροπικό δάσος είναι κάτι πάρα πολύ δύσκολο και πρέπει να «συνεργαστούν» πολλά πράγματα. Σήμερα έχουμε φυτέψει πάνω από δύο εκατομμύρια δέντρα, έχουμε το μεγαλύτερο θερμοκήπιο με ενδημικά φυτά της περιοχής Minas Gerais και μπορούμε να φιλοξενήσουμε πάνω από ένα εκατομμύριο δέντρα» είπε σε παλαιότερη συνέντευξή της η Λέλια – νούμερα που από τότε έχουν βελτιωθεί! Το πρότζεκ συνάντησε πολλές πρακτικές και οικονομικές δυσκολίες, αφού ακόμα και οι τοπικές κοινότητες δεν είδαν στην αρχή με καλό μάτι την κίνηση αυτή. Τα τέσσερα πρώτα χρόνια του Ινστιτούτου ήταν πάρα πολύ δύσκολα.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Δεν ήταν μόνο ότι έπρεπε κάθε τρεις και λίγο να βρίσκουν χρήματα από χορηγούς – όπως δηλώνουν σε συνέντευξή τους. Το 50% των φυτών που φυτεύτηκαν αρχικά ξεράθηκαν, είτε γιατί μπήκαν στο έδαφος πολύ νωρίς και έριξε πολλή βροχή, είτε γιατί μπήκαν πολύ αργά και η βροχή άργησε να έρθει. Κάθε δενδρύλλιο έπρεπε να αντιμετωπίσει σκληρές συνθήκες για να επιβιώσει.
Με πολύ κόπο δημιουργήθηκε ένα νέο τροπικό δάσος, μέτρο το μέτρο, ημέρα την ημέρα. Τοποθετήθηκαν περίπου 2,7 εκατομμύρια δέντρα, περίπου 300 ποικιλίες φυτών, λουλούδια, θάμνοι και δέντρα που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο. Κάτω από αυτά ή ανάμεσα από αυτά ζει ένας άλλος κόσμος, ένα θαυμάσιο ζωικό βασίλειο. Περίπου 172 διαφορετικά είδη πτηνών ζουν αυτή την νέα δημιουργημένη φύση, έντομα, ερπετά, θηλαστικά βρήκαν ένα καινούργιο σπίτι.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Ποιος είναι ο Σεμπαστιάο Σαλγάδο
Γεννήθηκε πριν από 77 χρόνια στην πόλη Εμορές της Βραζιλίας και σπούδασε οικονομικά στο πανεπιστήμιο της Βιτόρια. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο, τις οποίες εγκατέλειψε το 1969 λόγω της στρατιωτικής δικτατορίας και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Στο Λονδίνο εργάστηκε στον Διεθνή Οργανισμό Καφέ, εργασία η οποία του έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψει στην Αφρική σε αποστολές της Παγκόσμιας Τράπεζας. Το 1973 εγκατέλειψε την καριέρα του οικονομολόγου για να αφιερωθεί στη φωτογραφία, και το 1979 εντάχθηκε στο κορυφαίο φωτογραφικό πρακτορείο Magnum, από το οποίο αποχώρησε το 1994 ιδρύοντας, μαζί με τη γυναίκα του, το φωτογραφικό πρακτορείο «Amazonas images». Το 2001 έγινε πρέσβης καλής θελήσεως της UNESCO.
Ταξίδεψε στη Ρουάντα, το Κογκό, την Αιθιοπία και τη Γιουγκοσλαβία φωτογραφίζοντας τους πληθυσμούς που αναγκάστηκαν να μετακινηθούν λόγω φτώχειας και πολέμου, ταξίδια και εικόνες που τον σημάδεψαν για πάντα.
Το 1986 και το 1988 ανακηρύχθηκε «Φωτογράφος της χρονιάς» από το International Center of Photography της Νέας Υόρκης, ενώ το 1991 τιμήθηκε με το Grand Prix de la Ville de Paris και το 1998 με το βραβείο του πρίγκιπας της Αστούριας. Το 2014 γυρίστηκε από τους Βιμ Βέντερς και Τζουλιάνο Ριμπέιρο Σαλγάδο το ντοκιμαντέρ «Το Αλάτι της Γης» που καταπιάνεται με το έργο και τη ζωή του.
Και όμως η φωτογραφία δεν ήταν τελικά ο σκοπός της ζωής του Σαλγάδο! Βρήκε τη χαρά στην αναδάσωση του τροπικού παράδεισου που λέγεται Βραζιλία…
Genesis
Βλέποντας τη Γη να ξαναζωντανεύει, ο Σαλγάδο αποφάσισε να ξαναπιάσει την κάμερά του και να δημιουργήσει το ανεπανάληπτο φωτογραφικό project Genesis. Ένα πρότζεκτ που θα απαθανάτιζε και θα εξερευνούσε τις ομορφιές σε κάποιες από τις πλέον ανέγγιχτες γωνίες του πλανήτη γη. Το Genesis γεννήθηκε μέσα από το Terra Ιnstitute.
«Όταν άρχισα να φροντίζω το δάσος, μου δημιουργήθηκε ένας μεγάλος ενθουσιασμός, ήταν η πρώτη φορά που χάρηκα τόσο πολύ. Και βλέποντας και τα ζώα να επιστρέφουν, ένιωσα την ανάγκη να ξαναφωτογραφίσω και τότε γεννήθηκε το Genesis. Είπαμε να πάμε σε όλο τον κόσμο και να βρούμε τι υπάρχει εκεί ακόμα για να φωτογραφηθεί», είπε χαρακτηριστικά.
Είμαστε πια εξωγήινοι στον πλανήτη μας
Για την κλιματική αλλαγή ο Σαλγάδο έχει αναφέρει: «Δεν είμαι πολύ αισιόδοξος για το ανθρώπινο γένος. Για τον τρόπο που οργανώνουμε την κοινωνία μας, που συμπεριφερόμαστε στα είδη της γης και στον πλανήτη μας. Αυτές τις μέρες δεν ανήκουμε σε αυτόν τον πλανήτη πια. Είμαστε εξωγήινοι στον πλανήτη μας. Έχουμε φύγει από τον πλανήτη. Για αυτό και τελείωσα το Genesis με μία αισιοδοξία, όχι για μας, αλλά για τον πλανήτη. Θα παραμείνει ζωντανός και η αισιοδοξία μου σήμερα είναι για τη Γη, και για το ότι ξέρω ποιος είμαι. Είμαι ένα είδος ανάμεσα στα άλλα και όλα είμαστε σημαντικά».
Με πληροφορίες από: Guardian, BBC, Ιnstitutoterra.org., boredpanda, , TASCHEN, smithsonianmag.com
