Του Βασίλη Μαργαρίτη Αν. Καθηγητή Δημόσιας Υγείας Πανεπιστημίου Walden, ΗΠΑ
Κλείσαμε 2 χρόνια από την επίσημη διακήρυξη της πανδημίας από τον ΠΟΥ, κι ο κόσμος παραμένει σε σύγχυση για το τι συμβαίνει με την πανδημία, ειδικά τις τελευταίες εβδομάδες με την άρση των υγειονομικών μέτρων από πολλές χώρες, αλλά και την «εξαφάνιση» του θέματος από την επικαιρότητα λόγω άλλων σημαντικών γεγονότων, όπως η εισβολή στην Ουκρανία. Η πρόσφατη έξαρση των κρουσμάτων, νοσηλειών και θανάτων σε πολλές και διαφορετικές χώρες, από την Κίνα, Χονγκ Κονγκ, Ν.Κορέα μέχρι και το Η.Βασίλειο και τη Δανία, μας θυμίζουν πως εισερχόμαστε δυστυχώς δυναμικά σε έναν 3ο χρόνο πανδημίας και πιθανώς αντεγκλήσεων μεταξύ αρνητών (πολιτικών συμπεριλαμβανομένων) και φοβικών (επιστημόνων συμπεριλαμβανομένων) της πανδημίας. Όπως έχει ξαναειπωθεί, ο ιός δεν εξαλείφεται, είναι σχεδόν παντού στη φύση και φυσικά δεν υπάρχει καμία εγγύηση για εξασθένισή του (μεταλλάσσεται τυχαία), αρά το δεδομένο είναι πως θα είναι μαζί μας για πολύ καιρό. Για να ζήσουμε τη ζωή μας αλλά και να είμαστε όσο το δυνατόν πιο ασφαλείς, μπορούμε να αποφύγουμε τα εξής σφάλματα:
- Το σύνδρομο της πανάκειας
Αρχικά ήταν τα λοκντάουν, στη συνέχεια τα εμβόλια, τα μονοκλωνικά, τα τεστ, οι μαζικές μολύνσεις με την Ο, τώρα τα αντιικά κ.ό.κ. Όλα θα εξασφάλιζαν το τέλος της πανδημίας. Είμαστε πλέον ώριμοι να συνειδητοποιήσουμε πως όλα τα παραπάνω (πλην των μολύνσεων) είναι πολύ αποτελεσματικά μέτρα δημόσιας υγείας αλλά με περιορισμένα όρια και δυνατότητες; Πως οικονομικά, κοινωνικά και κατασκευαστικά δεν εναπόκεινται στον απόλυτο ελεγχό μας, και πώς θα μπορούσε άλλωστε; Ειδικά για τα εμβόλια, που έχουν σώσει χιλιάδες ζωές, να τονίσουμε πως βρισκόμαστε σε ένα πολύ κρίσιμο σταυροδρόμι για το άμεσο μέλλον: είναι εμφανές πως η αποτελεσματικότητα τους, ειδικά για τη μόλυνση, φθίνει σημαντικά με το χρόνο, δεν είναι όλα ίδια (πχ mRNA, αδενοϊού, πρωτεϊνικά) και ούτε ειναι εφικτή η λύση για συνεχείς δόσεις ανά λίγους μήνες για τον παγκόσμιο πληθυσμό. Σύντομα οι φαρμακοβιομηχανίες σε συνεργασία με μεγάλα επιστημονικά και ερευνητικά κέντρα (πχ ΠΟΥ, ΝΙΗ, Emory U. Oxford U.) αλλά και τις επιτροπές εμβολιασμού θα πρέπει να καταλήξουν για το ποιο είναι το ενδεδειγμένο είδος, δοσολογία και ενδείξεις (πχ ηλικίες) για τον COVID εμβολιασμό για τα επόμενα χρόνια.
- Τα συστήματα υγείας δεν χρειάζονται περαιτέρω ενίσχυση
Όλα τα δεδομένα δείχνουν πως προσθέσαμε ένα σημαντικό αερογενώς μεταδιδόμενο παθογόνο στη ζωή μας, και μάλιστα με πολύ μικρότερη εποχικότητα σε σχέση πχ με τη γρίπη. Όταν σημαντικός αριθμός των ΜΕΘ (>10-20%) σταθερά απασχολείται από την νόσο, αλλά ταυτόχρονα οι νοσηλείες παραμένουν επίσης υψηλές (αυξάνοντας σημαντικά και τον κίνδυνο ενδονοσοκομειακής μετάδοσης σε ευπαθείς νοσηλευόμενους) το σύστημα υγείας δυσλειτουργεί και θέτει σε κίνδυνο την περίθαλψη των ασθενών και από τα υπόλοιπα νοσήματα. Σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου οι καθημερινοί θάνατοι από τον ιό παραμένουν υψηλοί παρόλη την υψηλή εμβολιαστική κάλυψη, είναι εμφανής η οξύτητα του προβλήματος στα νοσοκομεία. Χάνεται η ευκαιρία για πραγματική ενίσχυση του συστήματος υγείας, με μακροχρόνιο πρόγραμμα τεχνολoγικής ενίσχυσης, εκπαίδευσης και μισθολογικής στήριξης του υπάρχοντος προσωπικού, αλλά και την προσέλκυση υγειονομικών από το εξωτερικό (χιλιάδες Έλληνες γιατροί εργάζονται έξω, πάνω από 3000 μόνο στη Γερμανία), μείωση του χρόνου για τη λήψη ειδικότητας κτλ. Ταυτόχρονα, χάνεται και η χρυσή ευκαιρία για την ενίσχυση της έρευνας στην υγεία, «σπάζοντας» το αιώνιο κατεστημένο στα ελληνικά ακαδημαϊκά ιδρύματα, και δημιουργώντας ευκαιρίες απασχόλησης για Έλληνες και ξένους ερευνητές.
- Απενεχοποίηση της μόλυνσης
Φυσικά όποιος μολύνεται και ειδικά εμβολιασμένος δεν πρέπει να πανικοβάλλεται, η ανθρώπινη φύση αποδεικνύεται ανθεκτική έναντι πολλών παθογόνων, όπως και στον νέο κορωνοϊό για τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων. Από την άλλη, μόλις αρχίζουμε να μαθαίνουμε τις μακροπρόθεσμες βλάβες που προκαλούνται από τον ιό, ακόμη και μετά από ήπια λοίμωξη. To παράδειγμα του σχετικά αθώου ιού Epstein–Barr (που προκαλεί την πολύ συχνή λοιμώδη μονοπυρήνωση) που πρόσφατα συσχετίστηκε με τη σοβαρή πολλαπλή σκλήρωση, είναι χαρακτηριστικό για τις ελλιπείς γνώσεις μας για πολλά παθογόνα. Ο στόχος λοιπόν πρέπει να παραμείνει η αποφυγή της μόλυνσης, αλλά όταν συμβεί ο εργαζόμενος που νοσεί να μπορεί να παίρνει την απαιτούμενη άδεια μέχρι να βγει αρνητικός, οι τάξεις/σχολές να έχουν μόνιμο σύστημα υβριδικής διδασκαλίας (που είναι χρήσιμο και σε περιπτώσεις φυσικών φαινομένων κτλ) και φυσικά όσο το δυνατόν περισσότερη και οικονομικά εφικτή πρόσβαση σε τεστ και άλλες διαγνωστικες εξετάσεις (πχ long covid). Το να ζούμε με τον ιό δεν σημαίνει αγνοούμε τον ιό, όπως δυστυχώς βλέπουμε και επίσημα σε πολλές χώρες, αλλά πολλαπλασιάζουμε τα εργαλεία για την μείωση των συνεπειών του.
- Ιδεολογικοποίηση μέτρων δημόσιας υγείας
Μια από τις μεγαλύτερες ήττες της λογικής αλλά και της υγείας κατά την πανδημία ήταν η ιδεολογικοποίηση βασικών μέτρων προληπτικής ιατρικής, όπως οι μάσκες και μετά ο εμβολιασμός. Υπεύθυνοι πολλοί και για ποικίλους λόγους, από ακραίους συνωμοσιολόγους, μέλη της Εκκλησίας αλλά και καιροσκόπους επιστήμονες και πολιτικούς, μέχρι απλούς ευκολόπιστους πολίτες με απλή άγνοια. Υπεύθυνες όμως και πολλές κυβερνήσεις που εύκολα και αντίθετα στην ιατρική ηθική διαχώρισαν τους πολίτες πχ σε εμβολιασμένους και μη, υπέρ και κατά των λοκντάουν κτλ, καθυστερώντας σημαντικά την ουσιαστική ενημέρωση των πολιτών για τη χρησιμότητα του κάθε μέτρου (που πολλάκις χρησιμοποιήθηκε αλόγιστα) και πέφτοντας στην παγίδα της «πανάκειας» που περιγράψαμε παραπάνω. Οι λανθασμένοι χειρισμοί και η παραπληροφόρηση δεν πρέπει όμως να θολώνουν την εικόνα για την επιτακτική ανάγκη διαρκών μέτρων δημόσιας υγείας, όπως η μάσκα σε κλειστούς χώρους, ο καθαρισμός του αέρα, και τα τεστ σε πολυσύχναστους ή ειδικού ενδιαφέροντος χώρους (σχολεία, κέντρα ηλικιωμένων, νοσοκομεία κτλ) που όχι μόνο έχει αποδειχθεί η χρησιμότητά τους αλλά συνεισφέρουν στη γενικότερη προαγωγή της υγείας του πληθυσμού.
- Not thinking globally and acting locally
Η πολιτική διαχείριση της πανδημίας, που αποκαλύπτει έμμεσα πως οι πολιτικοί αντιμετωπίζουν πολύπλοκες και εν πολλοίς απρόβλεπτες καταστάσεις, δεν πρέπει να απογοητεύει τους πολίτες ότι είναι μόνοι. Ευτυχώς τα δεδομένα και συμπεράσματα από αξιόπιστα επιστημονικά κέντρα και επιστήμονες είναι διαθέσιμα στο κοινό σε τόσο μεγάλο βαθμό, όπου κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν ξέρει για την μακροχρόνια προσθήκη του ιού στη ζωή μας και τους σχετικούς κινδύνους. Καλώς ή κακώς η Ελλάδα ακολουθεί τις επιδημιολογικές εξελίξεις, οπότε ό,τι συμβεί σε κάποια άλλη χώρα μας δίνει κάποιο χρόνο για τροποποίηση των υγειονομικών μέτρων και να εφαρμόσει τις βέλτιστες θεραπευτικές και άλλες πρακτικές αντιμετώπισης. Και εδώ είναι σημαντική η ευθύνη των ειδικών δημόσιας υγείας και κρατικών επιστημονικών επιτροπών που πρέπει έγκαιρα και έγκυρα να ενημερώνουν για τις εξελίξεις της πανδημίας όπως φυσικά για κάθε σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, τώρα που ο κόσμος έχει ευαισθητοποιηθεί και είναι πιο δεκτικός σε λύσεις προαγωγής της υγείας του.
Η σωστή ενημέρωση δεν πρέπει να μας πανικοβάλλει, το αντίθετο, πρέπει να μας καθησυχάζει για το τι πρέπει να κάνουμε. Ο άνθρωπος έχει εντάξει το λελογισμένο κίνδυνο στη ζωή του για να επιβιώσει αλλά και να ζήσει όσο πιο ευχάριστα γίνεται. Ο κίνδυνος για τροχαίο ατύχημα, καρκίνο ή εγκληματική ενέργεια δεν πρέπει να μας εμποδίσει από πολλές δραστηριότητες μας. Προστέθηκε όμως ένας ακόμη κίνδυνος, για αρκετούς πολύ σοβαρός, για τους πολλούς ελάχιστος. Σε μεγάλο βαθμό είναι στο χέρι μας να τον διαχειριστούμε όσο το δυνατόν καλύτερα.
