Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) σε νέα της έκθεση υπογραμμίζει τη σημασία των μετρητών ως εργαλείο εθνικής ετοιμότητας απέναντι σε κρίσεις, καλώντας τα νοικοκυριά να διατηρούν κάποιο ποσό στο σπίτι για έκτακτες ανάγκες.
Το μήνυμα αυτό συνδέεται με πρακτικές που εφαρμόζουν ήδη χώρες όπως η Ολλανδία, η Φινλανδία και η Αυστρία, όπου οι αρχές συνιστούν στους πολίτες να έχουν 70-100 ευρώ ανά άτομο σε χαρτονομίσματα. Παρόμοια προγράμματα έχουν θεσπιστεί στη Σουηδία και τη Νορβηγία.
Κεντρικό επιχείρημα είναι ότι τα ψηφιακά συστήματα πληρωμών θα μπορούσαν να καταρρεύσουν απρόσμενα.
Η νέα προτροπή της ΕΚΤ έρχεται σε συνέχεια οδηγιών που έχουν δοθεί στους πολίτες κρατών-μελών να διατηρούν αποθέματα μετρητών, τροφίμων, νερού και φαρμάκων για τουλάχιστον 72 ώρες, σε περίπτωση διακοπής βασικών υπηρεσιών. Οι πόλεμοι, η πανδημία Covid-19 αλλά και φυσικές καταστροφές, όπως πυρκαγιές και πλημμύρες, αποκάλυψαν τα τρωτά σημεία της Ευρώπης και οδήγησαν σε αύξηση των δαπανών για άμυνα και ασφάλεια.
Η έκθεση της ΕΚΤ
«Τα μετρητά είναι κρίσιμο στοιχείο της εθνικής ετοιμότητας για κρίσεις», σημειώνει η ΕΚΤ, η οποία αναλύει τις επιπτώσεις γεγονότων όπως η πανδημία ή τα black-out στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Όπως τονίζεται, το φυσικό νόμισμα «δεν καλύπτει μόνο ατομικές ανάγκες, αλλά ενισχύει και τη συστημική ανθεκτικότητα».
Η χρησιμότητά τους αυξάνεται ιδιαίτερα όταν απειλείται η σταθερότητα, ανεξαρτήτως της φύσης ή της γεωγραφικής εμβέλειας του σοκ. Οι συγγραφείς της έκθεσης, Φρανσέσκα Φαέγια και Αλεχάντρο Θαμόρα-Πέρεθ, επισημαίνουν ότι είναι απαραίτητο οι κεντρικές τράπεζες και ο ιδιωτικός τομέας να διασφαλίζουν επαρκή αποθέματα μετρητών και ανθεκτικά σχέδια επιχειρηματικής συνέχειας.
Μειωμένη πρόσβαση σε μετρητά
Παράλληλα, αυξάνεται η ανησυχία για τη σταδιακή μείωση καταστημάτων και ΑΤΜ από τις τράπεζες, που περιορίζει την πρόσβαση σε μετρητά. Το ζήτημα επανέρχεται στο προσκήνιο, την ώρα που η ΕΚΤ πιέζει για την κυκλοφορία ψηφιακού ευρώ, ανοίγοντας έναν νέο κύκλο συζήτησης για το μέλλον του φυσικού νομίσματος.
Οι χώρες που έχουν ήδη θεσπίσει συστάσεις ζητούν από τα νοικοκυριά να διαθέτουν μετρητά για να καλύψουν βασικές ανάγκες τριών ημερών. Στη Φινλανδία, εξετάζεται ακόμη η χρήση «ανθεκτικών σε διακοπές» ΑΤΜ ώστε να υπάρχει πρόσβαση σε χαρτονομίσματα σε περίπτωση ψηφιακών βλαβών. Στην Αυστρία, η κεντρική τράπεζα σχεδιάζει να εγκαταστήσει δικά της ΑΤΜ σε απομακρυσμένες περιοχές όπου οι τράπεζες έχουν αποσύρει τα μηχανήματά τους.
Το παράδοξο των μετρητών
Παρά τη μείωση της χρήσης τους στις καθημερινές συναλλαγές, τα μετρητά γίνονται περιζήτητα όταν η εμπιστοσύνη στα χρηματοοικονομικά ή ψηφιακά συστήματα κλονίζεται.
Η τάση αυτή καταγράφηκε στην πανδημία, όταν η ζήτηση για χαρτονομίσματα αυξήθηκε κατά 140 δισ. ευρώ σε δύο χρόνια, έναντι 55 δισ. ετησίως πριν από την κρίση. Παρότι οι πολίτες στράφηκαν σε ανέπαφες κάρτες και online αγορές, προτίμησαν να ενισχύσουν τα αποθεματικά τους.
Το ίδιο συνέβη τον περασμένο Απρίλιο, όταν black-out στην Ισπανία και την Πορτογαλία έθεσε εκτός λειτουργίας POS, online banking και ΑΤΜ, αφήνοντας ως μοναδικό μέσο πληρωμής τα μετρητά. Μετά την αποκατάσταση, οι αναλήψεις αυξήθηκαν κατακόρυφα, καθώς τα νοικοκυριά ανανέωσαν τα αποθέματά τους.
Χαρτονομίσματα, η «ρεζέρβα» του συστήματος
Η ΕΚΤ παρομοιάζει τα χαρτονομίσματα με τα αντιπλημμυρικά έργα της Ολλανδίας: δεν χρειάζονται καθημερινά, αλλά αποδεικνύονται ζωτικής σημασίας σε περιόδους κρίσεων. Τα συστήματα μετρητών, όπως σημειώνει, πρέπει να είναι σχεδιασμένα ώστε να αντέχουν σπάνια αλλά ακραία γεγονότα, με επαρκείς υποδομές και στρατηγικά αποθέματα.
