Οι καλοκαιρινές διακοπές βρίσκονται πλέον προ την πυλών. Για όλους μας…
Αλλά αυτό το καλοκαίρι δεν έχουμε μεγάλα περιθώρια για “χαλάρωση”…
Γιατί η χρονιά που πέρασε δεν ήταν “συνηθισμένη”.
Ούτε η προηγούμενη άλλωστε…
Επί ενάμιση χρόνο περίπου, όλη η κοινωνία είχε μπει στο “ψυγείο” του λοκνταουν. Στο οποίο ανεστάλησαν όλες οι εξελίξεις. Και η κοινωνία “γαντζώθηκε” από την κυβέρνηση, όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες έκτακτες συνθήκες.
Τώρα όμως το λοκντάουν τελείωσε. Και πρόκειται να βγουν μαζωμένα όλα τα προβλήματα που είχαν μπει στο “ψυγείο” μέχρι τώρα. Και μαζί θα ξεπεταχθούν κι όλα όσα δημιουργήθηκαν στο μεταξύ…
Οπότε ούτε το φθινόπωρο που μας έρχεται θα είναι συνηθισμένο.
Ούτε ο χειμώνας. Ούτε η επόμενη χρονιά.
Τι να περιμένουμε λοιπόν:
* Πρώτον: οικονομική ανάκαμψη διεθνώς και επιχωρίως!
Πόση ακριβώς; Αλλού τα πράγματα πάνε καλύτερα, αλλού χειρότερα, αλλά το πιο πιθανό είναι ότι οι ρυθμοί της οικονομικής δραστηριότητας θα είναι – σε πρώτη φάση τουλάχιστον – κατώτεροι των προβλέψεων.
Λίγο πολύ παντού…
Θετικοί ρυθμοί αναμφίβολα, αλλά όχι όσο περίμεναν οι περισσότεροι.
Ο λόγος είναι “τεχνικός”, αλλά όχι ασήμαντος:
Η ύφεση που καταγράφηκε ήταν μικρότερη της αναμενομένης, όπου υπήρξαν γενικευμένα λοκντάουν. Για την ακρίβεια ήταν “τεχνητά” μειωμένη από τα μέτρα ενίσχυσης της οικονομίας που (ορθώς) εφαρμόστηκαν παντού…
Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι μια οικονομία έριξε χρήματα εκτάκτως που αντιπροσωπεύουν το 10% του ΑΕΠ της και κατάφερε να κρατήσει την ύφεση στο – 8%. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η ύφεση θα ήταν πολύ υψηλότερη χωρίς “ενισχυτικά” μέτρα. Ας πούμε θα ήταν -23%…
Την επόμενη χρονιά, αν δεν υπάρξουν και πάλι “έκτακτες ενέσεις” καθώς η οικονομική δραστηριότητα θα επιστρέφει στην “κανονικότητα”, δεν θα ξεκινάει από το “μηδέν” – θα ξεκινάει από το μείον! Και θα χρειαστούν πρόσθετα μέτρα “ενίσχυσης” (από τα Ταμεία Ανάκαμψης)…
Ήδη στις ΗΠΑ το ΑΕΠ του β’ τριμήνου έκλεισε με (ετήσιο) ρυθμό αύξησης 6,5%. Ενώ το περίμεναν να ανέβει τουλάχιστον 8,4%! Και ταυτόχρονα έχουμε εκ των υστέρων “διόρθωση” της ανάπτυξης και του α΄ τριμήνου προς τα κάτω…
* Δεύτερον, οι τιμές ενεργείας διεθνώς ανεβαίνουν. Πράγμα που πρώτον μοιάζει “παράδοξο” (αφού διεθνώς υπάρχει η τάση αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων των οποίων οι τιμές, ωστόσο… “εκτοξεύονται”) και δεύτερον αυξημένο ενεργειακό κόστος φρενάρει περαιτέρω την ανάκαμψη.
* Τρίτον ο πληθωρισμός “τσιμπάει” συνεχώς – διεθνώς πάντα! Παραμένει βέβαια σε χαμηλά επίπεδα για τα ιστορικά δεδομένα. Όμως εδώ το ανησυχητικό δεν είναι το “επίπεδο” του πληθωρισμού, αλλά η επιτάχυνσή του σε συνδυασμό με διατήρηση της νομισματικής πολιτικής σε “χαλαρούς” (acoomodating) ρυθμούς.
Μ’ άλλα λόγια οι τιμές αρχίζουν να σκαρφαλώνουν, ενώ οι νομισματικές αρχές δεν φρενάρουν – αντιθέτως συνεχίζουν να “ρίχνουν χρήμα” στις αγορές. Κι αυτό προεξοφλεί είτε νέες “φούσκες”, είτε νέα απότομη “διόρθωση” σε παγκόσμια κλίμακα. Πράγματα που επίσης οδηγούν μεσοπρόθεσμα σε νέα ύφεση.
* Τέταρτον, για να έλθουμε στην Ελλάδα τώρα: Μέρος της γενναίας οικονομικής ενίσχυσης που δόθηκε στην αγορά λόγω του λοκνταουν ήταν η λεγόμενη “επιστρεπτέα προκαταβολή” στις επιχειρήσεις. Που εν μέρει θα πρέπει να επιστραφεί. (γι’ αυτό τη λένε “επιστρεπτέα”…)
Στο βαθμό που όντως επιστραφεί (και δεν υπάρξουν πρόσθετες “διαγραφές οφειλών”) το ποσό της επιστροφής θα αφαιρείται από την οικονομική δραστηριότητα (με πολλαπλασιαστή, μάλιστα) και θα φρενάρει την ανάκαμψη. Στο βαθμό που “χαριστούν” οι οφειλές, απλώς θα επιβαρύνεται το δημόσιο χρέος που έχει ήδη ανέβει σε δυσθεώρητα ύψη (πάνω από 205%).
Το ίδιο ισχύει για την αναστολή των οφειλών στις Εφορίες που δόθηκε λόγω λοκντάουν. Το ίδιο ισχύει για την αναστολή των οφειλών των ιδιωτών σε τράπεζες και ΔΕΚΟ (ηλεκτρικό, τηλεφωνία κλπ.)
Για όλους αυτούς τους λόγους, παρά την επερχόμενη ανάκαμψη, οι επόμενοι μήνες θα είναι ιδιαίτερα δύσκολοι. Γιατί η οικονομία δεν βγαίνει από “απλή” ύφεση – βγαίνει από λοκντάουν, Που θα αφήσει πίσω του πολύ πιο βαθιά προβλήματα από την προσωρινά απώλεια εισοδήματος.
Η “κυκλική” αντίδραση θα είναι θετική, αλλά τα διαρθρωτικά προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί στο μεταξύ θα είναι πολύ σοβαρά…
Αυτό θα συμβεί σε παγκόσμια κλίμακα. Όχι μόνο στην Ελλάδα. Μόνο που οι άλλες οικονομίες βρίσκονταν πριν την πανδημία σε πολύ καλύτερη θέση απ’ ό,τι η Ελληνική. Και αλλού είναι πολύ πιο έτοιμοι για τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις και τις αναδιαρθρώσεις που χρειάζονται. Εδώ ούτε μια στοιχειώδη αξιολόγηση προσωπικού δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε…
(Γι’ αυτό το τελευταίο δεν φταίει η κυβέρνηση, βέβαια. Αλλά το πληρώνει η χώρα…)
* Πάμε τώρα στα γεωπολιτικά: Ο Ερντογάν ό,τι κάνει θα το κάνει τον επόμενο ενάμιση χρόνο! Το 2023 συμπληρώνονται τα 100 χρόνια της “σύγχρονης Τουρκίας” ως εθνικό κράτος (μετά την οριστική διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Ο Ερντογάν θέλει να σηματοδοτήσει την επόμενη φάση της “νέας Τουρκίας”- με τον ίδιο “ιδρυτή” της πλέον (στη θέση του Κεμάλ Ατατούρκ).
Μιας “νέας Τουρκίας” θεμελιωμένης στην επιστροφή της Οθωμανικής επιρροής. Όχι στην άρνησή της (όπως έκανε \ο Κεμάλ)
Μέχρι το τέλος του χρόνου η “προβολή ισχύος” του Ερντογάν θα δοκιμαστεί στην Λιβύη κυρίως, όπου το πείραμα “επανένωσης της χώρας” είτε θα πετύχει είτε θα καταρρεύσει. Στη γειτονική Τυνησία ο Πρόεδρος έδιωξε τους ισλαμιστές από την κυβέρνηση. Κι έτσι και η Τυνησία πέρασε οριστικά εναντίον της Τουρκίας (και πολύ πιο κοντά στην Αίγυπτο – αλλά και στη Γαλλία).
Αποτυχία της Τουρκίας στην Λιβύη θα μπορούσε να σηματοδοτήσει και την αρχή του τέλους του Ερντογάν.
Γιατί ενώ η Τουρκία προσπαθεί να γίνει “περιφερειακή υπερδύναμη”, στην πραγματικότητα δεν το έχει καταφέρει ακόμα. Κι είναι πια πολύ δύσκολο να το επιτύχει. Έχει κάνει το σφάλμα της “υπέρ-επέκτασης! Έχει ανοίξει περισσότερα μέτωπα απ’ όσα μπορεί να κρατήσει, έχει σπρώξει μια σειρά από πρώην “φίλους” ή “συμμάχους” της να συνασπισθούν εναντίον της – κι έχει πολώσει το εσωτερικό της κοινωνίας της όσο ποτέ στο παρελθόν. Ενώ και οι εσωτερικές οικονομικές της ισορροπίες βρίσκονται στον αέρα.
Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Ερντογάν πιέζεται να τολμήσει τη “φυγή προς τα μπρός”! Όχι να διαπραγματευθεί για να κρατήσει μέρος απ’ όσα “κέρδισε”.
“Ιδρυτής” νέου καθεστώτος γίνεσαι όχι με οριακές “επιτυχίες”, αλλά με ιστορικές ανατροπές!
Ο πιο πιθανός “στόχος” του είναι η Ελλάδα! Άρα είναι λογικό να περιμένουμε “κάτι” από την πλευρά του, στο πολύ κοντινό μέλλον.
Κι αυτό θα έχει καταλυτικές επιπτώσεις και για τη χώρα μας – και για την περιοχή μας.
* Υπάρχει ένα πρόσθετο πρόβλημα: Ότι ο Ερντογάν μπορεί να μην προλάβει. Είτε γιατί έχει επιβαρυνθεί (ξανά) η υγεία του είτε γιατί πιθανολογείται (και πάλι) η ανατροπή του.
Σε κάθε περίπτωση μια ανατροπή του Ερντογάν (μετά από 18 χρόνια) δεν θα λειτουργήσει αναγκαστικά ως “ανακούφιση” για τους γείτονές του.
Γιατί ανατροπή του Ερντογάν (ή και αντικατάστασή του) δεν θα είναι πλέον “ομαλή”. Αν διασφαλιστεί η συνέχεια της πολιτικής του, τότε οι επίγονοί του θα τείνουν στην “υπερβολή αποφασιστικότητας”, για να εδραιωθούν εσωτερικά. Κι αν ανατραπεί η πολιτική του, θα ισοδυναμεί με “διάλυση καθεστώτος” – με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Σε κάθε περίπτωση, δεν θα είναι καθόλου εύκολα τα πράγματα για μας. Και οι εφησυχασμοί επιφυλάσσουν δυσάρεστες εκπλήξεις…
* Τέλος στην Ευρώπη ήδη υπάρχουν δύο “τεκτονικές” μετακινήσεις σε όλες σχεδόν τις χώρες:
–Από την μια πλευρά οι μεταναστευτικές ροές δημιουργούν συνεχείς μετατοπίσεις προς τα δεξιά, ακόμα και σε σοσιαλιστικές, σοσιαλδημοκρατικές ή “κεντρώες” κυβερνήσεις:
Στη Γερμανία έχουμε εκλογές το φθινόπωρο. Το Κεντροδεξιό κόμμα (CDU-CSU) προηγείται, αλλά ήδη στη βάση του μετακινείται δεξιότερα.
Στη Γαλλία έχουμε εκλογές το 2023. Εδώ δεν υπάρχει καμία “αγωνία” για το αν θα κινηθεί η χώρα δεξιότερα. Όλοι οι υποψήφιοι είναι ήδη πολύ δεξιότερα απ’ αυτό που καταλαβαίνουμε εμείς, στην Ελλάδα, ως “δεξιά”.
Το ίδιο και στην Ιταλία και στην Ισπανία (όπου επίσης θα υπάρξουν μάλλον εκλογές μέσα στο 2023).
Το περίεργο είναι ότι στις ευρωπαϊκές χώρες που έχουν δεξιές κυβερνήσεις, οι κυβερνήσεις αυτές δεν απειλούνται (παρά μόνον ίσως από τα…δεξιά τους!). Αντίθετα στις χώρες που έχουν κεντρώες ή κεντροαριστερές κυβερνήσεις υπάρχει σαφής μετατόπιση και των κυβερνήσεων και του εκλογικού σώματος δεξιότερα.
–Η άλλη μεγάλη αλλαγή που κυοφορείται αφορά τη “νομισματική ορθοδοξία” της Γερμανίας στην ευρωζώνη. Εδώ μια σειρά χώρες μαζί με τη Γερμανία πιέζουν για επιστροφή στο Σύμφωνο Σταθερότητας (δηλαδή λιτότητα για όλους – μνημόνια για τους “απείθαρχους”) μόλις τελειώσουν οριστικά τα λοκντάουν.
Ενώ μια σειρά από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, γνωρίζουν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν πια αδύνατο για τις ίδιες. Όχι δύσκολο, ή οδυνηρό. Αλλά “αδύνατο” πλέον…
Αυτές οι δύο εξελίξεις είναι πιθανό να προκαλέσουν ρήγμα στην Ένωση. Πολύ περισσότερο που δεν υπάρχουν πια ηγέτες που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την ενότητα μέσω ενός “μεγάλου συμβιβασμού”. Η Μέρκελ θα έχει φύγει. Ο Μακρόν, αν επιβιώσει πολιτικά. ίσως να μπορούσε. Ο Μάριο Ντράγκι, αν ήταν εκλεγμένος, ίσως να μπορούσε κι αυτός, και… τέλος! Άλλος δεν υπάρχει…
* Εσωτερική αποσταθεροποίηση στην Τουρκία ή/και ρήγματα στην ΕΕ μπορεί να επισπεύσουν την “μεγάλη συνεννόηση” ΗΠΑ-Ρωσίας (Μπάίντεν-Πούτιν). Το ερώτημα εδώ είναι τι “ανταλλάγματα” θα ζητήσει η Ρωσία κι αν μπορούν οι ΗΠΑ να “επιστρέψουν” ξανά στο διεθνές προσκήνιο.
Γιατί “μεγάλη συνεννόηση” ΗΠΑ-Ρωσίας με τις ΗΠΑ “απούσες” ή “αναδιπλωμένες” στον εαυτό τους δεν γίνεται…
Υπάρχουν λοιπόν ήδη τάσεις (“συσσώρευση δυναμικού”, λένε στη Φυσική) τα πράγματα να κινηθούν απροσδόκητα προς όλες τις κατευθύνσεις!
Όχι αργά, Όχι ομαλά ή “σταδιακά”. Αλλά ανατρεπτικά και με άλματα…
–Αν πριν 10 χρόνια σας έλεγε κάποιος αυτά που επρόκειτο να συμβούν μέχρι σήμερα, δεν θα τον πιστεύατε.
–Το ίδιο ακριβώς και τώρα: Όσα θα συμβούν στο εξής – κι όχι στα επόμενα 10, χρόνια, αλλά πολύ συντομότερα, γιατί οι εξελίξεις συσσωρεύονται και επιταχύνονται – μοιάζουν επίσης “αδιανόητα” σήμερα.
–Μια προειδοποίηση: μην σκέπτεστε “γραμμικά”! Για ένα πράγμα μόνο είμαστε σίγουροι: Το εγγύς μέλλον ΔΕΝ θα είναι γραμμική προέκταση όσων συνέβησαν μέχρι τώρα.
Μ’ άλλα λόγια:
Δεν θα πλήξουμε!
ΥΓ.1 Τα πράγματα είναι πιθανό να αρχίσουν να “επιταχύνονται” από το φετινό φθινόπωρο, όταν θα τελειώνει οριστικά το λοκντάουν και όλες οι κοινωνίες θα βγαίνουν από τον “ψυγείο” της πανδημίας.
ΥΓ.2 Αν παρ’ ελπίδαν η πανδημία σημειώσει νέα σοβαρή “υποτροπή”, τότε τα πράγματα θα γίνουν ακόμα πιο εκρηκτικά. Και μη προβλέψιμα…
ΥΓ.3 Κατά τα άλλα… καλές διακοπές σε όλους (όσο προλαβαίνετε ακόμα)!
