Δέκα ΕΠΙΚΑΙΡΑ μηνύματα από το Παρελθόν…

73 mins read

 

Του Θανάση Κ. 

  

Σκέφτηκα φέτος να σας προτείνω για το καλοκαίρι, 

δέκα σύντομα, εμβληματικά κείμενα

που  θεωρούνται από τα καλύτερα όλων των εποχών – 

ως ασκήσεις ρητορικής, αλλά και ως παρακαταθήκες Δημοκρατίας.    

Από μόνα τους συνοψίζουν την “Αριστοτελικά τριάδα” της ρητορικής τέχνης – Πάθος, Ήθος, Λόγος – στην υπηρεσία της ίδιας της Δημοκρατίας και σε συνθήκες πολύ δύσκολες για κάθε εποχή. 

Δεν είναι “ακαδημαϊκές πραγματείες”. Είναι πύρινοι λόγοι που συνέγειραν και συγκλόνισαν τα ακροατήρια της εποχής τους. 

Παρήγαγαν στέρεο “Λόγο” (λογικά επιχειρήματα) και έντονο “Πάθος” (συγκλονιστική συναισθηματική ανταπόκριση), ώστε να σφραγίσουν σε μια μοναδική “στιγμή” την πορεία ολόκληρης της Ιστορίας. 

Και δείχνουν ότι με “λογικά επιχειρήματα”, αλλά χωρίς “πάθος”, Δημοκρατία δεν στεριώνει. Όπως και με έντονα πάθος, αλλά χωρίς “Λογική”, επίσης δεν στέκει. Χρειάζεται και τα δύο!

Γιατί μόνο από κοινού – και σε ισορροπία – Λόγος και Πάθος, δημιουργούν Ήθος Δημοκρατίας!

Και εξοπλίζουν τον “Δήμο” με την Τόλμη και τη Θέληση να μείνει όρθιος, να παλέψει και να αποδειχθεί αντάξιος της Ελευθερίας του. 

Καλύπτουν όλες τις εποχές της Ιστορίας, δηλαδή συνιστούν για τα “διαχρονικά προαπαιτούμενα” της Δημοκρατίας! Που παραμένουν πάντα επίκαιρα.

Ισως σήμερα πιο επίκαιρα παρά ποτέ… 

Πρώτα δύο κείμενα από τις “Ξυγγραφές” του Θουκυδίδη. 

* Η αρχική δημηγορία Περικλέους (432 π.Χ. – ο πρώτος από τους δύο λόγους του), όπου προσπαθεί να πείσει τους συμπολίτες του να αρνηθούν τις προτάσεις “συνθηκολόγησης” με τους Σπαρτιάτες. Στο κείμενο αυτό τους εξηγεί ότι αν συνθηκολογήσουν τώρα, αργά ή γρήγορα θα αναγκαστούν να συγκρουστούν από θέση πολύ δυσμενέστερη – αλλιώς θα χάσουν την Ανεξαρτησία τους!

Δεν τους λέει απλώς να αποτολμήσουν τη σύγκρουση τώρα, γιατί αργότερα θα είναι πολύ χειρότερα. Τους εξηγεί ακόμα τι πρέπει να κάνουν για να νικήσουν

Το κείμενο δεν είναι εμπρηστικός λόγος “περί Πολέμου”. Είναι κρυστάλλινη άσκηση Ρεαλισμού. Κατά τον ίδιο τον Θουκυδίδη (πράγμα που αναφέρεται πολλές φορές στη συνέχεια του έργου του), αυτή είναι η πιο σημαντική ομιλία του Περικλή. Και κακίζει τους Αθηναίους γιατί δεν τον άκουσαν…

]Θουκυδίδη, Ιστορία Α’ 140-144]

 

* Η δεύτερη – και πιο γνωστή σήμερα – δημηγορία του Περικλέους είναι ο γνωστός μας “Επιτάφιος”. Εκφώνησε το 431 π.Χ. για να τιμήσει τους νεκρούς Αθηναίους μετά τον πρώτο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου.  

Δεν προσπαθεί απλώς να δώσει κουράγιο στους συμπατριώτες του. Θεμελιώνει το “αξίωμα” ότι ο Πατριωτισμός είναι Προϋπόθεση Δημοκρατίας! 

Κι ότι Πατριωτισμός είναι η κοινή υπηρηφάνεια και η θυσιαστική αγάπη για την Πατρίδα. Ορίζοντας ως “Πατρίδα” όλα αυτά που κάνουν την Πόλη τους να ξεχωρίζει ανάμεσα στις άλλες, 

Και τους δίνει συλλογική ταυτότητα! Μια ταυτότητα που τους ενώνει απέναντι στους “εκτός των τειχών”. Είναι προϋπόθεση Ελευθερίας σε σχέση με τους “απ’ έξω”  – και Δημοκρατίας μέσα στην Πόλη. 

]Θουκυδίδη, Ιστορία Β’ 35-46]

 

* Τρίτο εμβληματικό κείμενο, ο Γ΄ Φιλιππικός του Δημοσθένους το 341 π.Χ. Εκεί ο μεγάλος Αθηναίος ρήτορας ελέγχει τους Αθηναίους γιατί δεν βλέπουν πέρα από τη μύτη τους και δεν καταλαβαίνουν ότι, αν δεν εναντιωθούν στα σχέδια του βασιλιά Φιλίππου, σε λίγο θα τους υποτάξει. Έχει καταλάβει ο Δημοσθένης ότι οι συμπατριώτες του αρνούνται να δουν το μακροχρόνιο συμφέρον τους (όπως ακριβώς και ο Περικλής στην πρώτη δημηγορία του) από φόβο ή από ραστώνη. Και τους προειδοποιεί ότι, αν δεν ξεκολλήσουν από τα τετριμμένα της καθημερινότητάς τους (από την “ημετέρα βραδύτητα”) – κι αν δεν γίνουν πιο διορατικοί – σύντομα θα τα χάσουν όλα.

 

* Τέταρτο κείμενο, επίσης από την αρχαιότητα, ο τελευταίος λόγος του Κικέρωνα κατά Κατιλίνα (63 π.Χ). 

[Cicero In Catilina – Fourth Oration in the Senate]

Είναι η στιγμή που η συνομωσία του Κατιλίνα έχει αποκαλυφθεί, ο ίδιος έχει δραπετεύσει από τη Ρώμη, αλλά οι συνεργάτες του έχουν συλληφθεί κι ο Κικέρωνας ζητά να τιμωρηθούν άμεσα, γιατί αλλιώς θα κινδυνεύσει το Πολίτευμα. 

Πολλοί συγκλητικοί διστάζουν να ακολουθήσουν τις προτροπές του Κικέρωνα. Μεταξύ αυτών που διαφώνησαν τότε και ο Ιούλιος Καίσαρας. Αλλά ο Κικέρων επιμένει (με τη βοήθεια του Κάτωνα του νεώτερου). Υπάρχει κι ένα θέμα τυπικής “νομιμότητας”. Το οποίο εντέχνως “παρακάμπτεται” (από τον Κάτωνα).

Οι αντίπαλοί του Κικέρωνα όμως, επιμένουν, ότι η αυστηρή αντιμετώπιση των συνωμοτών μέσα στη Ρώμη “θα ρίξει λάδι στη φωτιά”. Ο Κικέρωνας τότε εξηγεί ότι η υπέρτατη Νομιμότητα είναι η σωτηρία του Δημοκρατικού Πολιτεύματος! Κι ότι η “ενότητα” έχει νόημα όταν περιφρουρεί το Πολίτευμα, όχι όταν υποκύπτει στους αντιπάλους της Δημοκρατίας. Τελικά ο Κικέρωνα πείθει τη Σύγκλητο. Και αναγορεύεται στη συνέχεια Pater Patriae – “πατέρας της χώρας”. (ανώτατη τιμητική διάκριση που ως τότε την είχαν λάβει μόνον δύο, ο μυθικός Ρωμύλος, ιδρυτής της Ρώμης, και στρατηγός Κάμιλος που έσωσε τη Ρώμη από τους Γαλάτες το 396 π.Χ.)        

 

* Πέμπτο κείμενο, πολλούς αιώνες μετά και πολύ πιο κοντά στην εποχή μας, ο λόγος που εκφώνησε, ο Patrick Henry, στη B΄ Συνδιάσκεψη αντιπροσώπων από την Βρετανικές αποικίες της Αμερικής το 1775. Εκεί ρίχνει το σύνθημα: Give me Liberty or Give me Death. Δηλαδή “Ελευθερία ή Θάνατος” από την Βρετανική αποικιοκρατία…

Στο ακροατήριό του βρίσκονται τόσο ο George Washington όσο και ο Thomas Jefferson. Κατά ιστορικές μαρτυρίες της εποχής ήταν η πρώτη φορά επισήμως που ρίχθηκε δημόσια η ιδέα της Επανάστασης κατά των Βρετανών. Η ιδέα αυτή θα πάρει σάρκα και οστά ένα χρόνο αργότερα, το 1776. Το επαναστατικό μήνυμα του Henry “λαμπάδιασε” όλες τις αποικίες. Οδηγώντας πολλούς να ξεπεράσουν τους δισταγμούς τους.  

 

* Έκτο εμβληματικό κείμενο, ο ιστορικός λόγος του William Wilberforce το 1789, στο Βρετανικό Κοινοβούλιο. Με αντικείμενο την οριστική κατάργηση της Δουλείας

Το συγκλονιστικό εδώ είναι ότι ο Wilberforce εκφωνεί ένας Πολιτικό λόγο στηριγμένο πάνω σε ανθρωπιστικά επιχειρήματα (“Φυσικού Δικαίου”, θα λέγαμε σήμερα) παραμερίζοντας τη “συνήθη” πολιτική επιχειρηματολογία. Σημασία δεν έχει τι θα γίνει ή πώς θα γίνει, ή ποιές θα είναι οι άμεσες επιπτώσεις. Σημασία έχει ότι αυτό το απάνθρωπο εμπόριο ανθρωπίνων ψυχών πρέπει να σταματήσει αμέσως! Και κάθε ώρα που συνεχίζεται, η κοινωνία μας χάνει την Ψυχή της – αποσυντίθεται…

Η ομιλία συναρπάζει όλη την Βρετανία. Αλλά δεν πείθει τότε τους συναδέλφους του βουλευτές. Η κατάργηση της Δουλείας ψηφίζεται από το Βρετανικό Κοινοβούλιο 18 χρόνια αργότερα, το 1807. Και σε διεθνές επίπεδο αποφασίζεται με το Συνέδριο της Βιέννης, το 1815. Η ανθρωπότητα περνάει και επισήμως στην “νέα εποχή της” όταν καταργεί τον αρχαιότερο και πιο απάνθρωπο θεσμό που κληρονόμησε από την αρχαιότητα. 

Η ομιλία του Wilberforce, το 1789 θεωρείται αληθινό ορόσημο σε αυτή την πορεία της Ανθρωπότητας προς τα Φιλελεύθερα ιδανικά

 

* Επόμενο κείμενο, ή ομιλία της Emmeline Pankhurst για τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών:

Give me Freedom or Give me Death. To 1913 στη Βρετανία…

Η Pankhurst κάνει κι αυτή λογοπαίγνιο με τον σύνθημα “Ελευθερία ή Θάνατος”. Μόνο που αντικαθιστά τη λέξη Liberty (που συνίσταται στο πολιτικό περιεχόμενο της Ελευθερίας) με τη λέξη Freedom, δηλαδή την πιο υπαρξιακή διάσταση της Ελευθερίας. 

Η ομιλία εκείνη θεωρείται και το έναυσμα για το παγκόσμιο κίνημα υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών. Που σημάδεψε τον 20 Αιώνα…

Και δείχνει ότι το αληθινά ανατρεπτικό της μήνυμα δεν ήταν λόγος “μίσους κατά των ανδρών”! Ήταν λόγος Ελευθερίας, θυμίζοντας σε όλους πως όσο οι γυναίκες δεν έχουν δικαιώματα, κανείς δεν είναι αληθινά ελεύθερος. 

Αν η μάνα σας δεν έχει δικαιώματα, τότε η δική σας η αξιοπρέπεια πάει περίπατο…

[Στη Βρετανία οι γυναίκες πήραν δικαίωμα ψήφου το 1928, λίγες βδομάδες μετά το θάνατό της]. 

 

* Ογδοο κείμενο, η περιβόητη ομιλία του Winston Churchill (ραδιοφωνικό διάγγελμα στον Βρετανικό λαό) στις 4 Ιουνίου του 1940, την ημέρα που η χώρα του συντρίβεται στη Δουνκέρκη από τους Ναζί, που έχουν υποτάξει ολόκληρη σχεδόν την ηπειρωτική Ευρώπη. 

Όλοι περιμένουν τότε τη “συνθηκολόγηση” της Βρετανίας. Αλλά ο Churchill, αν και έχει περιέλθει σε απελπιστική θέση, εξαγγέλλει στους πάντες, σε φίλους και εχθρούς, ότι η χώρα του ΔΕΝ θα συνθηκολογήσει! 

[We will fight you on the beaches, speech]

–Θα σας πολεμήσουμε στις θάλασσες, θα σας πολεμήσουμε στον αέρα, θα σας πολεμήσουμε στις ακτές μας, θα σας πολεμήσουμε στα βουνά και στις πόλεις μας. Αλλά δεν θα συνθηκολογήσουμε. Κι αν παρ’ ελπίδα καταλάβετε το νησί μας, εμείς θα εξακολουθήσουμε να σας πολεμάμε από τις υπερπόντιες κτήσεις της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Μέχρι να σας νικήσουμε.. 

“Λογικά επιχειρήματα” δεν υπάρχουν υπέρ της θέσης του. Οι συσχετισμοί είναι εναντίον του. Εκείνη τη στιγμή όμως, εκφράζει τον ίδιο το Βρετανικό λαό (κι όχι τόσο την ελίτ, τότε), γι’ αυτό δημιουργεί Δημοκρατικό Πάθος και Δημοκρατικό Ήθος – το οποίο πέντε χρόνια αργότερα θα συντρίψει τους Ναζί.

Η ομιλία εκείνη του Churcill μεταδιδόταν συνεχώς από το ραδιόφωνο του BBC σε όλη την κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη και εμψύχωνε όσους υπέμεναν τον Ολοκληρωτισμό, περιμένοντας την απελευθέρωση. 

Ήταν η στιγμή που ο Πόλεμος έπαψε να είναι γεωπολιτική αναμέτρηση ανάμεσα σε παραδοσιακές δυνάμεις της Ευρώπης και μετατράπηκε σε Παγκόσμιο Πόλεμο για την Δημοκρατία κατά της Ναζιστικής τυραννίας

 

* Ένατο, ο λόγος που εκφώνησε ο Αμερικανός Πρόεδρος John F. Kennedy όταν ανελάμβανε την Προεδρία, τον Ιανουάριο του 1961. Είναι τότε που είπε την διάσημη φράση: 

Μην ρωτάτε τι κάνει η Πατρίδα σας για σας. Αναρωτηθείτε τι μπορείτε να κάνετε εσείς για την Πατρίδα σας…     

      Είναι όταν η Δημοκρατία γίνεται προσωπική υπόθεση του καθενός. Όχι ένα σύνολο “δικαιωμάτων” από τα οποία όλοι περιμένουν να επωφεληθούν- ακόπως και αδαπάνως. Αλλά και ένα σύνολο υποχρεώσεων του καθενός προσωπικά, χωρίς το οποίο η Δημοκρατία δεν έχει νόημα. Ούτε μπορεί να σταθεί…

 

* Δέκατο, ο μνημειώδης λόγος του Martin Luther King στην Ουάσιγκτων, στις 28 Αυγούστου του 1963, που επαναλαμβάνει συνεχώς το αξέχαστο εκείνο: 

–I have a dream

Ζητάει την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων στις ΗΠΑ ένα ολόκληρο αιώνα μετά την κατάργηση της Δουλείας!

Και οραματίζεται μια κοινωνία, όπου πολίτες όλων των φυλών ζούν αδελφωμένοι και ίσοι, ως παιδιά του ίδιου Θεού.

Αδελφοσύνη κηρύσσει! Και απελευθέρωση των μειονοτικών συμπολιτών του μέσα από την αδελφοσύνη. 

Όχι εκδίκηση. Όχι μισαλλοδοξία… 

  

ΥΓ.1 Αν διαβάσει κανείς το λόγο του William Wilberforce στην Αγγλία το 1789 κατά της Δουλείας ή την ομιλία του Martin Luther King στις ΗΠΑ, το 1963, ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις, συνειδητοποιήσει, πόσο λάθος είναι το σύνθημα Black Lives Matter σήμερα. Και πόσο έχει ξεφύγει από τις πραγματικά πανανθρώπινες παρακαταθήκες όσων αγωνίστηκαν πραγματικά ενάντια στον ρατσισμό…

 

ΥΓ.2 Αν διαβάσει κανείς την ομιλία της Emmeline Pankhurst του 1913, θα αντιληφθεί πόσο έχει εκφυλιστεί σήμερα ο “φεμινιστικός ακτιβισμός” από τις ιστορικές παρακαταθήκες της γυναικείας απελευθέρωσης…

ΥΓ.3 Αν διαβάσει κανείς την ομιλία του Kennedy από το 1961 (ή την αντίστοιχη ομιλία του Ομπάμα, όταν αναλάμβανε την Προεδρία το 2009), θα αντιληφθεί πόσο εκφυλιστκος είναι ο “δικαιωματισμός” της λεγόμενης “Πολιτικής Ορθότητας”.

 

ΥΓ.4 Κι αν διαβάσει κανείς τον λόγο του Patrick Henry το 1775 στην Αμερική, ή το λόγο του Churchill στην Αγγλία το 1940, ή τις δύο δημηγορίες του Περικλή το 432 και το 431 π.Χ. θα αντιληφθεί ότι η Δημοκρατία γεννιέται όταν εμπνέει υπερηφάνεια και κοινά ιδανικά Ελευθερίας, ενάντια στον Φόβο που τη σκοτώνει, ενάντια στις “σκοπιμότητες” που την εκφυλίζουν.

Φανταστείτε όλοι αυτοί αν ζούσαν σήμερα, τι θα άκουγαν.

Τι θα τους “έσουρναν”…

 

 

 


  

   

 

Facebook Comments

Τελευταία Νέα