Εάν δεν ήταν σαφές προς όλους πως μετά την πανδημία και τα λοκντάουν οδεύαμε προς μια νέα οικονομική κρίση, έχει σίγουρα γίνει μετά την έναρξη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Τα όσα ακολούθησαν στις τιμές στην ενέργεια αλλά και τα όσα γράφονται πως θα ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες δεν αφήνουν πολλά περιθώρια. Δίχως να έχει περάσει καιρός από την έξοδο από την προηγούμενη κρίση οι Έλληνες ψηφοφόροι θα αναγκαστούν να περάσουν μια ακόμα δύσκολη περίοδο. Και επειδή η κρίση που θα βιώσουμε φαίνεται πως θα είναι έντονη έρχεται σε πολλούς η απορία «θα ζήσουμε ξανά τα ίδια; Θα έχουμε τόσο μεγάλη αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό;».
Ξεκάθαρη απάντηση αυτή τη στιγμή σε αυτό το εύλογο ερώτημα δε μπορεί να δοθεί. Το τι θα ζήσουμε θα εξαρτηθεί από την ορμή, το μέγεθος και τη χρονική διάρκεια της κρίσης. Όσο πιο έντονη, πιο μεγάλη και πιο μακρά σε χρονική διάρκεια η κρίση τόσο πιο δύσκολα θα είναι τα πράγματα. Όσο πιο ήπια και σύντομη θα είναι, τόσο καλύτερα. Αλλά ας πάρουμε το βασικό σενάριο, ότι δηλαδή η κρίση που έρχεται θα είναι δύσκολη. Υπάρχουν μερικές διαφορές με την προηγούμενη κρίση που αξίζουν να σημειωθούν.
Πρώτον, η κρίση του 2010 ήταν ειδική, δηλαδή αφορούσε μόνο τη χώρα μας. Η σημερινή είναι μια γενική κρίση που αφορά το σύνολο του κόσμου και άρα όσον αφορά την Ευρωπαϊκή μας οικογένεια, όλες τις χώρες της. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί πως είναι καλύτερο αλλά μπορεί να αποδειχθεί και χειρότερο. Μπορεί δηλαδή να οργανωθούν όλοι μαζί και να οδηγηθούν γρήγορα σε κινήσεις που θα μετριάσουν τις επιπτώσεις της κρίσης. Μπορεί όμως η κρίση, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, να ξεφύγει, να μπορεί να διαχειριστεί και να οδηγήσει σε πολύ ακραίες καταστάσεις που κανείς δε θέλει ούτε να σκέφτεται. Επίσης σημαντικό είναι πως στο γενικό της κρίσης οι ελληνικές κυβερνήσεις και το πολιτικό σύστημα δεν έχουν ευθύνη (βέβαια όσο μεγαλύτερη η κρίση τόσο μικρότερο ρόλο θα παίζει αυτό το επιχείρημα).
Δεύτερο σημαντικό στοιχείο, για την Ελλάδα, είναι πως οι Έλληνες έχουν ξαναζήσει μια κρίση πρόσφατα. Δεν είναι οι ανέμελοι Έλληνες του 2010 όπου η κρίση ήρθε και τους ξύπνησε απότομα. Έχουν περάσει δυσκολίες, έχουν αλλάξει σε ένα βαθμό συμπεριφορά και τρόπο σκέψης. Αυτό μπορεί να κάνει τα πράγματα καλύτερα, δηλαδή μπορεί να μην παρασυρθούν προς συναισθήματα προς τα οποία παρασύρθηκαν το 2010 και να μην προβούν σε κινήσεις που τότε έκαναν. Όμως, μπορεί να γίνει και το ανάποδο. Λόγω της αντιμετώπισης της πρόσφατης κρίσης και της κόπωσης εξαιτίας αυτής να αντέξουν πολύ λιγότερο στη δεύτερη και να οδηγηθούν πιο γρήγορα σε ακόμα πιο έντονα συναισθήματα από ότι το 2010.
Τρίτο σημαντικό στοιχείο διαφοράς το ότι η κρίση αυτή ενδέχεται να είναι διπλή. Όπως έχω εξηγήσει σε προηγούμενο άρθρο η επισιτιστική κρίση που έρχεται σε χώρες της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής είναι αρκετά πιθανό να οδηγήσει σε αναταραχές στις χώρες αυτών των περιοχών οι οποίες με τη σειρά τους θα οδηγήσουν σε νέα μεταναστευτικά κύματα προς την Ευρώπη. Μόνο που αυτή τη φορά δε θα βρουν μια Ευρώπη ευημερούσα αλλά μια Ευρώπη στο σύνολό της σε οικονομική κρίση. Εάν επαληθευτεί αυτό το σενάριο τότε θα οδηγηθούμε (γενικά στην Ευρώπη) σε μεγαλύτερη αύξηση των ποσοστών των συντηρητικών αντισυμβατικών κομμάτων από ότι των σοσιαλιστικών (σε αντίθεση με την περίοδο 2010-2015). Μπορεί δηλαδή ο συνδυασμός των κρίσεων να οδηγήσει τα ταυτοτικά ζητήματα μέσω συναισθημάτων να έχουν μεγαλύτερη σημαντικότητα για την ψήφο καθώς θα θεωρηθούν ως η αιτία για την χειροτέρευσης της οικονομικής κρίσης.
Τέταρτο σημαντικό στοιχείο διαφοράς μεταξύ της κρίσης του 2010 και της σημερινής είναι το ότι το τότε πολιτικό σύστημα ήταν εντελώς απροετοίμαστο αλλά και ήταν έτσι στημένο που μπορούσε πολύ δύσκολα να την αποκρούσει. Δύο κόμματα με συνολικά ποσοστά γύρω στο 80% κυβερνούσαν τη χώρα από τη μεταπολίτευση και έπειτα. Όταν ξεκίνησε η κρίση οδηγήθηκαν σε συγκυβέρνηση μαζί με ένα τρίτο μικρότερο δεξιό κόμμα, που ουσιαστικά γκρέμισε το μικρό ανάχωμα που υπήρχε απέναντι από τα κόμματα που βρίσκονταν εκτός πλαισίου αστικής δημοκρατίας (δηλαδή τη ΧΑ και αργότερα τους ΑΝ.ΕΛ). Από την άλλη μεριά, την αριστερή, η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ ήρθε όταν δεν υπήρχε κανένα ανάχωμα για να κρατήσει τις ψήφους εντός πλαισίου αστικής δημοκρατίας. Ο ΣΥΡΙΖΑ του 2012-2015 ήταν ένα ακραία λαϊκίστικο κόμμα που όχι μόνο φλέρταρε άλλα είχε παντρευτεί την ιδεολογία της λαοκρατίας. Το ότι μείναμε στο αστικοδημοκρατικό πλαίσιο το οφείλουμε στην επιλογή του κ. Τσίπρα την ημέρα μετά το δημοψήφισμα (από πρόθεση ή φόβο μόνο ο ίδιος το ξέρει). Πλέον τα δεδομένα είναι διαφορετικά. Στην κυβέρνηση είναι ένα κεντροδεξιό κόμμα, από τα αριστερά υπάρχει το ΚΙΝΑΛ αλλά και ένας διαφορετικός, πολύ πιο συμβατικός, όχι στην επικοινωνία αλλά στην ουσία, ΣΥΡΙΖΑ για να υποδεχθούν δυσαρεστημένους ψηφοφόρους. Στα δεξιά δεν είναι τόσο σταθερά τα πράγματα όμως ήδη δημιουργείται ανάχωμα με χαρακτηριστικά αστικής δημοκρατίας (η διαφαινόμενη σύμπλευση Μπογδάνου-Τζήμερου-Κρανιδιώτη) αλλά και το κόμμα Βελόπουλου κινείται αρκετά συστημικά στη Βουλή. Το πολιτικό σκηνικό δηλαδή είναι πολύ καλύτερα δομημένο για να αντιμετωπίσει την κρίση και αυτό είναι ίσως η μόνη πηγή αισιοδοξίας για την αντιμετώπιση αυτού που έρχεται.
Προφανώς και κάθε πρόβλεψη που γίνεται τώρα για το πως θα είναι τα πράγματα τα επόμενα 1-2 χρόνια είναι παρακινδυνευμένη. Τα δεδομένα μπορεί να αλλάξουν πολλές φορές μέχρι να μπορούμε να βγάλουμε κάποια στέρεα συμπεράσματα. Ανεξαρτήτως αυτού, καλό θα είναι να μην αφήσουμε την πρότερη εμπειρία να πάει χαμένη και πριν δυσκολέψουν τα πράγματα, το οποίο είναι το μόνο σίγουρο, να αναλογιστούμε τι λάθη κάναμε. Στον τρόπο σκέψης, στον τρόπο αντίδρασης, στις συζητήσεις, στην κάλπη. Ώστε τουλάχιστον να τα αποφύγουμε αυτή τη φορά.
