Στο προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε στη συμπεριφορά ψηφοφόρων μέσα σε κρίση και το πως μπορεί μια κρίση να ανεβάσει αντισυμβατικά κόμματα, αριστερών ή δεξιών χαρακτηριστικών.
Σε αυτό το άρθρο, λαμβάνοντας το παράδειγμα της Ελλάδος, θα περιγράφουμε τις διάφορες εκλογικές μάχες μέσα σε μια κρίση. Τον δρόμο δηλαδή που οδηγεί στην άνοδο των αντισυμβατικών κομμάτων. Πριν όμως πάμε στα στάδια που εκλογικού πολέμου θα πρέπει να δούμε σε τι είδους κρίση μπαίνουμε.
Αυτό διότι από το είδος της κρίσης θα εξαρτηθεί και το είδος των κομμάτων/υποψηφίων που θα ανέβουν εκλογικά. Όταν μια κρίση είναι κυρίως οικονομική τότε ανεβαίνουν εκλογικά περισσότερο αριστερά αντισυμβατικά κόμματα/υποψήφιοι, ενώ όταν μια κρίση περιέχει το συνδυασμό οικονομίας και ταυτότητας τότε ανεβαίνουν εκλογικά κυρίως δεξιά αντισυμβατικά κόμματα. Το πρώτο είδος κρίσης το βίωσαν οι Έλληνες ψηφοφόροι την περίοδο 2010-2015. Μια βαθιά, βίαιη οικονομική κρίση που χτύπησε την ελληνική κοινωνία. Είχε βέβαια και ταυτοτικά στοιχεία («μένουμε Ευρώπη» εναντίον «ανεξαρτησίας») τα οποία οδήγησαν σε άνοδο ένα κόμμα με καθαρά «δεξιό» ακροατήριο όμως η κύρια άνοδος κόμματος βασίστηκε στην οικονομία και δεν ήταν άλλη από τη μετεωρική άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ από το 4% του 2009 στο 36% του 2015.
Τι είδους κρίσης θα είναι λοιπόν αυτή στην οποία μπαίνουμε; Θα έχει μόνο οικονομικά χαρακτηριστικά ή θα έχει και σημαντικό βαθμό ταυτοτικών στοιχείων; Κανείς δε μπορεί να απαντήσει με σιγουριά. Όμως επειδή η κρίση, όπως εξηγήσαμε στο προηγούμενο άρθρο, είναι πολύ πιθανό να γίνει επισιτιστική, τουλάχιστον σε συγκεκριμένες χώρες, είναι αρκετά πιθανό κατά την άποψή μου να οδηγηθούμε σε νέα μεταναστευτικά κύματα. Επειδή η χώρα μας είναι από τις 3-4 κύριες πύλες εισόδου μεταναστών στην Ευρώπη ένα τέτοιο σενάριο θα οδηγούσε σε ύψωση της ταυτότητας ως σημαντικό κριτήριο ψήφου μέσα στην κρίση, άρα σε εκλογική άνοδο «δεξιών» αντισυμβατικών κομμάτων. Για να απαντήσουμε όμως στην ερώτηση: τι είδους αντισυμβατικά κόμματα θα ανέβουν θα πρέπει να δούμε τις «μάχες» μιας κρίσης που πρέπει να δοθούν για να κερδηθεί ο πόλεμός από ένα τέτοιο κόμμα.
Η πρώτη μάχη που δίνεται μέσα σε κρίση (εδώ βρισκόμαστε στην Ελλάδα) είναι αυτή της υπαιτιότητας της κρίσης. Είναι λογικό η κυβέρνηση να προσπαθεί να πείσει πως είναι εξωγενής ενώ η αντιπολίτευση να επιχειρηματολογεί πως κομμάτι ευθύνης φέρει και η κυβέρνηση (είτε μέσω της συναπόφασης των κυρώσεων είτε/και μέσω των ελλιπών μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης). Όσο πιο βίαιη και όσο μεγαλύτερη διάρκεια θα έχει η κρίση τόσο πιο πιθανό είναι να επικρατήσει το τελευταίο.
Η δεύτερη μάχη είναι αυτή του θυμού/οργής εναντίον του φόβου. Στο μυαλό όσων ψηφοφόρων επικρατήσει ο θυμός η απόφαση είναι ειλημμένη: ο υπαίτιος της κρίσης πρέπει να απομακρυνθεί/τιμωρηθεί (γι αυτό στην πρώτη μάχη η κυβέρνηση προσπαθεί να δείξει πως δεν έχει ευθύνες για την κρίση). Οι ψηφοφόροι οι οποίοι οδηγούνται στην κάλπη με το φόβο και την αβεβαιότητα για το μέλλον να κυριαρχούν μέσα τους λαμβάνουν συνήθως λιγότερο ριψοκίνδυνες αποφάσεις από αυτούς που διακατέχονται από θυμό. Έτσι είναι λογικό η κυβέρνηση να προσπαθήσει να πείσει πως οτιδήποτε πλην εκείνης δημιουργεί επιπλέον αβεβαιότητα. Κι εδώ, όσο πιο βίαιη και μεγαλύτερη σε διάρκεια η κρίση τόσο πιο πιθανό να κυριαρχήσει σε περισσότερους ψηφοφόρους το πρώτο σενάριο.
Έπειτα έρχεται η τρίτη μάχη. Αυτή που θα καθορίσει στο μυαλό του ψηφοφόρου εάν για την κρίση φταίει μόνο η κυβέρνηση ή ολόκληρο το πολιτικό σύστημα και οι θεσμοί της αστικής δημοκρατίας. Εάν στους περισσότερους ψηφοφόρους που αντιδρούν επικρατήσει το πρώτο σενάριο τότε θα οδηγηθούμε σε μεγαλύτερη άνοδο αντισυμβατικών δεξιών κομμάτων/υποψηφίων εντός πλαισίου αστικής δημοκρατίας. Εάν έχουμε σε μεγαλύτερο βαθμό το δεύτερο σενάριο τότε θα έχουμε άνοδο μη αντισυμβατικών δεξιών κομμάτων που τοποθετούνται εκτός αστικού δημοκρατικού πλαισίου.
Ύστερα από αυτές τις μάχες έρχεται το τελικό στάδιο του ποιο από τα αντισυμβατικά κόμματα του είδους που θα «σηκώσει» περισσότερο η κρίση έχει τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που απαιτούνται από το εκλογικό κοινό να έχει ώστε να τον ψηφίσουν σε περίοδο κρίσης (έχουμε αναφερθεί σε αυτά σε παλαιότερο άρθρο).
Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου ο Πρωθυπουργός εξακολουθεί να είναι για ένα μεγάλο ποσοστό η μόνη κυβερνητική εναλλακτική, αλλά που αρχίζουν να συνειδητοποιούν στην κυβέρνηση πως η αυτοδυναμία φεύγει από στόχος και γίνεται επιθυμία. Επίσης η κυβέρνηση χάνει ψηφοφόρους προς τη γκρίζα ζώνη και προς μικρά κόμματα στα δεξιά της. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει σταθεροποιηθεί με ανοδικές τάσεις ενώ το ΚΙΝΑΛ μετά την κορυφή που έκανε προσπαθεί να βρει σημείο ισορροπίας λίγο κάτω από αυτήν. Ένα αντισυμβατικό δεξιό κόμμα που δεν ανήκει στο πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας, με τον αρχηγό του μάλιστα στη φυλακή, δείχνει να έχει ελπίδες να μπει στη Βουλή. Ένα άλλο δεξιό κόμμα, αστικοδημοκρατικού χαρακτήρα, δείχνει να γεννιέται. Βρισκόμαστε στο τέλος της προηγούμενης φάσης του πολιτικού σκηνικού και στην αρχή ενός καινούριου. Πόσο διαφορετικό θα είναι όμως; Πώς θα το αλλάξει η κρίση στην οποία έχουμε ήδη μπει;
Το σημαντικό στοιχείο για να δούμε ποιοι υποψήφιοι/κόμματα θα ανέβουν εκλογικά στη χώρα μας είναι το σε ποια εκλογική μάχη θα διεξαχθούν οι εκλογές, όπως επίσης και το ποιος θα κερδίσει τις μάχες. Θα καταφέρει η κυβέρνηση να κρατήσει και να κερδίσει την πρώτη μάχη; Εάν ναι, τότε οι υπόλοιπες δε θα γίνουν. Πόσοι είναι οι ψηφοφόροι που αντιδρούν (με άλλα λόγια πόσοι είναι διατεθειμένοι να αλλάξουν την ψήφο τους προς αντισυμβατικά κόμματα τη δεδομένη στιγμή των εκλογών;). Θα οδηγηθούμε σε ύψωση σημαντικότητας του μεταναστευτικού τόση ώστε να διαχυθεί σε μεγάλη μερίδα ψηφοφόρων; Εάν οδηγηθούμε μέχρι την τελευταία μάχη, θα θεωρηθεί υπεύθυνο για την κρίση το πολιτικό σύστημα και οι θεσμοί ή η ευθύνη θα περιοριστεί στην κυβέρνηση; Όπως γίνεται κατανοητό όσο περνούν τα στάδια των μαχών υποψήφιοι με σωστή αντισυμβατική τοποθέτηση από κάθε «περιοχή του εκλογικού χάρτη» θα ανέβουν. Όμως το κύριο ερώτημα είναι: ποιον θα ευνοήσει το πλαίσιο στο μεγαλύτερο βαθμό; Ποιος θα κερδίσει όλες τις μάχες. Ενδείξεις για το που πάμε μπορεί να υπάρχουν (και δε δημιουργούν αισιοδοξία) όμως τη δεδομένη χρονική στιγμή όλα είναι στον αέρα. Μπαίνουμε σε εποχή περίεργη. Η παγωμένη λίμνη όχι απλά έχει σπάσει. Έχει ανακατευτεί για τα καλά.
