Η Ευρώπη παλεύει με την άνοδο ρεκόρ στις τιμές της ενέργειας που απειλεί να εκτροχιάσει την οικονομική ανάκαμψη μετά την πανδημία, να πιέσει τα εισοδήματα των νοικοκυριών και να καθυστερήσει την λεγόμενη “πράσινη μετάβαση”.
Μια σειρά από παράγοντες όπως εμπορικοί, γεωγραφικοί και πολιτικοί έχουν ενωθεί δημιουργώντας μια “τέλεια καταιγίδα” που δεν δείχνει σημάδια βελτίωσης.
Οι αναλυτές προειδοποιούν ότι η κρίση, η οποία επιδεινώνεται από έναν συνδυασμό προσωρινών και διαρθρωτικών προβλημάτων, θα παραταθεί και τα χειρότερα μπορεί να μην έχουν έρθει ακόμη.
Οι τιμές του φυσικού αερίου εκτοξεύτηκαν το 2021: στην Ολλανδία, οι τιμές αυξήθηκαν από 16 € μεγαβάτ ανά ώρα στις αρχές Ιανουαρίου 2021 σε 88 € έως τα τέλη Οκτωβρίου το ίδιου έτους, αύξηση άνω του 450% σε λιγότερο από ένα χρόνο. Αυτό, με τη σειρά του, έχει εκτοξεύσει τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας στα ύψη.
Αν και η Ευρωπαϊκή Ένωση μειώνει σταδιακά τη μακροχρόνια εξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα – οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έγιναν η κύρια πηγή ηλεκτρικής ενέργειας για πρώτη φορά το 2020 – η αλλαγή δεν ήταν αρκετά γρήγορη και εκτεταμένη ώστε να περιορίσει τις επιπτώσεις.
Το φυσικό αέριο και ο άνθρακας εξακολουθούν να αποτελούν περισσότερο από το 35% της συνολικής παραγωγής της ΕΕ, με το φυσικό αέριο να αντιπροσωπεύει πάνω από το ένα πέμπτο. Το ενεργειακό μείγμα είναι πολύ διαφορετικό σε κάθε χώρα: τα ορυκτά καύσιμα έχουν οριακό μερίδιο στη Σουηδία, τη Γαλλία και το Λουξεμβούργο, αλλά καταλαμβάνουν περισσότερο από το 60% της συνολικής παραγωγής στην Ολλανδία, την Πολωνία, τη Μάλτα και την Κύπρο.
Καθώς ο άνθρακας, το πιο ρυπογόνο καύσιμο, σταδιακά καταργείται, πολλές χώρες καταφεύγουν στο φυσικό αέριο ως μεταβατικό πόρο για να λειτουργήσει ως γέφυρα προτού αναπτυχθούν πράσινες εναλλακτικές λύσεις, όπως οι ανεμογεννήτριες και οι ηλιακοί συλλέκτες. Επιπλέον, το φυσικό αέριο χρησιμοποιείται για θέρμανση, κάνοντας την άνοδο της τιμής ακόμη πιο αισθητή στα τελικά έξοδα των καταναλωτών.
Η εξέλιξη των τιμών φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές αγορές από τον Απρίλιο 2021
Η λαϊκή δυσαρέσκεια έχει θέσει τις κυβερνήσεις σε εγρήγορση, με τους υπουργούς να προσπαθούν να λάβουν έκτακτα μέτρα, ακόμη κι αν είναι βραχυπρόθεσμα και μόνο εν μέρει αποτελεσματικά για να μετριάσουν τον αντίκτυπο.
Όμως, καθώς η κρίση διαχέεται στην Ευρώπη και οι πολίτες εκφράζουν την ανησυχία τους, δεν είναι σαφές πόση επιρροή μπορεί να ασκήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση για να χαλιναγωγήσει τις υπερβολικές τιμές μιας απελευθερωμένης αγοράς ενέργειας της οποίας η κύρια πηγή προέρχεται εκτός των συνόρων της.
Γιατί οι τιμές της ενέργειας στην Ευρώπη εκτινάσσονται στα ύψη;
«Πρόκειται για αύξηση της ζήτησης για ενέργεια καθώς βγαίνουμε από τους περιορισμούς που επιβάλλονται από την πανδημία, σε συνδυασμό με μειωμένη προσφορά φυσικού αερίου στην παγκόσμια αγορά», δήλωσε στο Euronews ο Tim Gore, επικεφαλής του προγράμματος Low Carbon and Circular Economy του Ινστιτούτου για την Ευρωπαϊκή Περιβαλλοντική Πολιτική (IEEP).
Τα προβλήματα άρχισαν να δημιουργούνται καθώς μπήκε ο χειμώνας, όταν οι ψυχρότερες από τις αναμενόμενες θερμοκρασίες οδήγησαν σε υψηλότερη από τη συνηθισμένη ζήτηση ενέργειας για θέρμανση. Αυτό προκάλεσε μια αξιοσημείωτη μείωση των αποθεμάτων φυσικού αερίου, η οποία έφτασε στο ανησυχητικό 30% τον Μάρτιο του 2021. Την άνοιξη, καθώς η εκστρατεία εμβολιασμού κέρδισε έδαφος σε όλη την ήπειρο, η επιχειρηματική δραστηριότητα εκτινάχθηκε, με γραφεία, εστιατόρια και άλλους χώρους να ανοίγουν ξανά τις πόρτες τους και τους καταναλωτές να ξεχύνονται, πρόθυμοι να ξοδέψουν τις οικονομίες τους μετά το παρατεταμένο lockdown.
Aποθέματα φυσικού αερίου στην Ευρώπη
Η οικονομική ανάκαμψη προκάλεσε ένα νέο κύμα ζήτησης ενέργειας, η οποία αυξήθηκε περαιτέρω κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν οι υψηλές θερμοκρασίες ώθησαν τους ανθρώπους να χρησιμοποιούν συστήματα κλιματισμού και ψύξης. Στη συνέχεια, οι χώρες της Ανατολικής Ασίας προσχώρησαν στην Ευρώπη στην αναζήτηση ενέργειας για επανέναρξη των οικονομιών τους που είχαν καταστραφεί από την COVID-19. Ωστόσο, η αυξανόμενη ζήτηση δεν αντιμετωπίστηκε με αυξανόμενη προσφορά.
“Αν και πληρώνουμε υψηλότερη τιμή για φυσικό αέριο στη Ρωσία, τη Νορβηγία και την Αλγερία, παρόλα αυτά δεν προμηθευόμαστε περισσότερο φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Διατήρησαν τους προμηθευτές τους στα κανονικά επίπεδα. Και αυτό είναι λίγο περίεργο γιατί κανονικά αν η τιμή ανεβαίνει και είστε προμηθευτής και έχετε πλεονάζουσα χωρητικότητα, θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε αυτήν την ευκαιρία για να πουλήσετε περισσότερο φυσικό αέριο σε υψηλότερη τιμή“, δήλωσε στο Euronews ο Dennis Hesseling, επικεφαλής Υποδομών, Λιανικής και Φυσικού Αερίου στον Οργανισμό Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER).
Με εταιρείες από όλο τον κόσμο να προσπαθούν να πάρουν τα χέρια τους τις πηγές ενέργειας, οι τιμές άρχισαν να αυξάνονται σταθερά. Μέχρι τον Αύγουστο του ΄21 έσπασαν ρεκόρ. Παραδοσιακά, το αέριο είναι φθηνότερο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και οι εταιρείες εκμεταλλεύονται αυτή την περίοδο για να το αποθηκεύουν σε μεγάλες ποσότητες, ώστε να είναι προετοιμασμένες πριν φτάσει ο χειμώνας. Ωστόσο, η συνεχιζόμενη κρίση τιμών διατάραξε αυτή την πρακτική και τα τρέχοντα αποθέματα είναι ιστορικά χαμηλά.
Οι αυξανόμενες τιμές του φυσικού αερίου ανέβασαν τη γενική τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας πάνω από 230% τον τελευταίο χρόνο. Η σύνδεση μεταξύ των δύο βασίζεται στους κανόνες της ενεργειακής αγοράς της ΕΕ, η οποία έχει ενοποιηθεί όλο και περισσότερο τις τελευταίες δεκαετίες.
Ποιες χώρες εξάγουν φυσικό αέριο στην Ευρώπη
Γιατί πληρώνουμε πιο ακριβούς λογαριασμούς
Σήμερα, η χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ λειτουργεί με βάση την οριακή τιμολόγηση. Στο πλαίσιο αυτού του συστήματος, όλοι οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας – από ορυκτά καύσιμα μέχρι αιολική και ηλιακή ενέργεια – υποβάλλουν προσφορές στην αγορά και προσφέρουν ενέργεια ανάλογα με το κόστος παραγωγής τους. Η προσφορά ξεκινά από τους φθηνότερους πόρους – τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας – και τελειώνει με τον πιο ακριβό – συνήθως το φυσικό αέριο.
Δεδομένου ότι οι περισσότερες χώρες εξακολουθούν να βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα για να καλύψουν όλες τις ενεργειακές ανάγκες τους, η τελική τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας συχνά καθορίζεται από την τιμή του άνθρακα ή του φυσικού αερίου. Εάν το αέριο γίνει πιο ακριβό, οι λογαριασμοί ηλεκτρικής ενέργειας αναπόφευκτα αυξάνονται, ακόμα κι αν καθαρές, φθηνότερες πηγές συμβάλλουν επίσης στη συνολική παροχή ενέργειας.
Ωστόσο, η πλειονότητα των κρατών μελών, μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεν συμμερίζονται αυτήν την αξιολόγηση και εξακολουθούν να υπερασπίζονται τη μέθοδο οριακής τιμολόγησης ως την πιο αποτελεσματική, διαφανή και ανταγωνιστική για την απελευθερωμένη αγορά.
Οι Βρυξέλλες πιστεύουν ότι, καθιστώντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας τη φθηνότερη και πιο ελκυστική επιλογή κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού, το σύστημα δημιουργεί κίνητρο για στροφή σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα, τονώνει τις επενδύσεις και μειώνει την ανάγκη για κρατικές επιδοτήσεις.
Το εναλλακτικό μοντέλο, το λεγόμενο σύστημα «pay-as-bid», θα επέτρεπε σε όλους τους παραγωγούς ενέργειας να προσφέρουν την τιμή που θέλουν από την αγορά και όχι την τιμή που βασίζεται στο κόστος παραγωγής. Αυτό, λέει η Επιτροπή, θα μείωνε τη διαφάνεια και θα οδηγούσε σε ακριβότερους λογαριασμούς…
