Σε πρόσφατη εκδήλωση που συνδιοργανώσαμε με τον συνάδελφο Ευρωβουλευτή Στέλιο Κυμπουρόπουλο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εξερευνήσαμε τις προοπτικές της Τεχνολογίας Αναγνώρισης Προσώπου, τις πρακτικές εφαρμογές της, αλλά και τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις που παρουσιάζει.
Στη συζήτηση συμμετείχαν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, όπως, μεταξύ άλλων, στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο επικεφαλής του Γραφείου του Ευρωπαίου Επόπτη Προστασίας Δεδομένων, συνάδελφοι Ευρωβουλευτές, αλλά και εταιρίες τεχνολογίας.
Η Τεχνολογία Αναγνώρισης Προσώπου (ή Facial Recognition Technology) ανήκει στον ευρύτερο κλάδο της Τεχνητής Νοημοσύνης, ο οποίος γνωρίζει ραγδαία εξέλιξη τα τελευταία χρόνια, στα πλαίσια της λεγόμενης Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Μπορεί να οριστεί ως η διαδικασία αναγνώρισης και επαλήθευσης της ταυτότητας ενός ατόμου, με βάση το πρόσωπό του. Λειτουργεί εντοπίζοντας, αναλύοντας και συγκρίνοντας μοτίβα, βασισμένα στα χαρακτηριστικά του προσώπου του ατόμου.
Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τρία στάδια: την ανίχνευση προσώπων σε εικόνες και βίντεο, τη μετατροπή αναλογικών πληροφοριών (ένα πρόσωπο) σε ένα σύνολο ψηφιακών πληροφοριών (δεδομένα), και την επαλήθευση ότι τα δύο αυτά πρόσωπα αντιστοιχούν στο ίδιο άτομο. Ωστόσο, η τεχνολογία αυτή δεν είναι αψεγάδιαστη, καθώς έχουν παρατηρηθεί περιορισμοί που αφορούν τόσο στην ακρίβειά της (ίδιος όταν μεσολαβούν μεταβολές στην εικόνα ενός προσώπου, πχ λόγω αλλαγής κουρέματος, προόδου της ηλικίας ή αυξομείωσης σωματικού βάρους), όσο και σε προκαταλήψεις πάνω στις οποίες ενδέχεται να βασιστεί (πχ έχουν παρατηρηθεί ιδιαίτερα προβλήματα στην αναγνώριση προσώπων έγχρωμων γυναικών).
Επί του παρόντος, η τεχνολογία εφαρμόζεται ήδη στην πράξη, ανά τον κόσμο, σε διάφορους τομείς. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, χρησιμοποιείται από τις αστυνομικές αρχές σε πολυσύχναστους χώρους, όπως αεροδρόμια και τελωνεία, καθώς και από τις δικαστικές αρχές ως αποδεικτικό υλικό. Ωστόσο, δεν υπάρχει μέχρι σήμερα σχετικό ρυθμιστικό πλαίσιο σε ομοσπονδιακό επίπεδο, ενώ αρκετές πολιτείες έχουν απαγορεύσει τη χρήση της τεχνολογίας σε ποινικές υποθέσεις. Αντιθέτως, στην Κίνα, η εφαρμογή της Τεχνολογίας Αναγνώρισης Προσώπου αποτελεί ευρύτατα διαδεδομένη πρακτική των κυβερνητικών αρχών, καθώς χρησιμοποιείται σε μέσα μαζικής μεταφοράς, σχολεία, ή ακόμη και ως προϋπόθεση για την ενεργοποίηση νέων καρτών sim σε κινητά τηλέφωνα.
Όσον αφορά στην Ευρώπη, ίσως προς έκπληξη πολλών, υπάρχουν αρκετά παραδείγματα χωρών που ήδη χρησιμοποιούν την τεχνολογία με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μεταξύ των οποίων και η Γερμανία, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Σουηδία. Σε επίπεδο εθνικής νομοθεσίας, τα περισσότερα κράτη είτε βρίσκονται στο στάδιο διαμόρφωσης ενός ρυθμιστικού πλαισίου για την τεχνολογία, είτε κάτι τέτοιο δεν υπάρχει καν στον ορίζοντα.
Αναμφίβολα, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην ανάγκη ή μη λήψης νομοθετικών πρωτοβουλιών για το θέμα αυτό σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και τον προσανατολισμό που θα πρέπει να έχουν τέτοιες πρωτοβουλίες. Διάφορα θεσμικά όργανα έχουν εκφράσει τις αρχικές τους θέσεις για το ζήτημα, επιμένοντας περισσότερο ή λιγότερο στην ανάγκη προστασίας των δεδομένων των Ευρωπαίων πολιτών, αλλά και σειράς άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων που επηρεάζονται από την τεχνολογία, όπως τα δικαιώματα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι και τα δικαιώματα των ανηλίκων.
Σε αυτό το μήκος κύματος κινείται και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς, σε έγγραφο για την Τεχνητή Νοημοσύνη που διέρρευσε πρόσφατα, προτείνει την προσωρινή απαγόρευση της Τεχνολογίας Αναγνώρισης Προσώπου (για 3 με 5 χρόνια), ώστε να μεσολαβήσει μια περίοδος ενδελεχούς εξέτασης των κινδύνων που μπορεί αυτή να ενέχει και των μέτρων αντιμετώπισής τους. Σήμερα, το βασικό νομοθέτημα που μπορεί να εφαρμοστεί για τη ρύθμιση της τεχνολογίας είναι ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR). Μεγάλο μέρος της συζήτησης που έχει ανοίξει, αφορά ακριβώς στο κατά πόσο επαρκεί το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο -με αιχμή του δόρατος τον GDPR- ή εάν απαιτούνται επιπρόσθετες και στοχευμένες νομοθετικές ρυθμίσεις.
Συνδυαστικά με τις νομικές επιπλοκές που προκαλεί η συνεχώς αυξανόμενη ανάπτυξη και χρήση της Τεχνολογίας Αναγνώρισης Προσώπου, αυτή εγείρει επίσης και γενικότερους ηθικούς προβληματισμούς που σύντομα θα απασχολήσουν περισσότερο την κοινή γνώμη. Για τον λόγο αυτό, ακόμη και οι ίδιες οι εταιρίες τεχνολογίας αναπτύσσουν κανόνες δεοντολογίας ως προς την εφαρμογή της τεχνολογίας, ζητώντας, παράλληλα, την ανάπτυξη σχετικού νομοθετικού πλαισίου. Ωστόσο, επισημαίνουν πως μια τέτοια νομοθεσία δεν πρέπει να φτάνει σε σημείο που θα περιορίζει την περαιτέρω τεχνολογική εξέλιξη.
Στις μέρες μας, διαπιστώνει εύκολα κανείς ότι η τεχνολογία σημειώνει πρόοδο με τόσο ιλιγγιώδεις ρυθμούς, ώστε, πολύ συχνά, η παρακολούθησή της από τον νομοθέτη και η έγκαιρη αλλά και αποτελεσματική ρύθμισή της αποτελεί μεγάλη πρόκληση. Το όποιο ρυθμιστικό πλαίσιο για την Τεχνολογία Αναγνώρισης Προσώπου πρέπει να διέπεται από έναν ανθρωποκεντρικό και ξεκάθαρο ηθικό κώδικα και να συνάδει με τις αρχές και τις αξίες της Ευρώπης και όσων έμπρακτα και αποδεδειγμένα τις ενστερνίζονται. Ταυτόχρονα, ωστόσο, οφείλει να διασφαλίζει ότι η Ευρώπη θα είναι στην πρώτη γραμμή των τεχνολογικών εξελίξεων, διότι η τεχνολογική πρόοδος δεν περιμένει λεπτό, πολλώ δε μάλλον 3 με 5 χρόνια.
