Nα τελειώνουμε με τις ανοησίες:
Για όσα έγιναν το περασμένο τριήμερο, ΔΕΝ φταίει η… κλιματική αλλαγή, ΔΕΝ φταίνε τα “ακραία” καιρικά φαινόμενα, ΔΕΝ φταίνε (μόνο) οι παραδοσιακές αδυναμίες του ελληνικού κρατικού μηχανισμού, ΔΕΝ φταίνε (μόνο) οι εργολάβοι, ΔΕΝ φταίνε (μόνο) οι ανεύθυνοι πολίτες.
Ο χιονιάς που έπληξε την Αθήνα τώρα ήταν έντονος, αλλά ΔΕΝ ήταν “πρωτοφανής”!
Έχουν ξανά-υπάρξει ίδιας ή μεγαλύτερης έντασης χιονοπτώσεις το 2002 και το 2004 και το 2008 – και ΔΕΝ έκλεισε τότε η Αττική Οδός.
Το 2004 είχε κλείσει η Εθνική κοντά στη Βαρυμπόμπη (ήταν τότε που είχε πάει ο ΓΑΠ και μοίραζε ζεστά ροφήματα στους οδηγούς), αλλά ο αποκλεισμός δεν κράτησε πολύ. Και πάντως, η Αττική Οδός δεν είχε κλείσει τότε.
Το 2008 με πολύ μεγάλο χιονιά διαρκείας στην Αττική δεν σημειώθηκαν εγκλωβισμοί σε μεγάλες αρτηρίες. Πάντως τότε (το 2008) η Αττική Οδός είχε πάρει και συγχαρητήρια γιατί λειτούργησε “άψογα”…
Άρα δεν έχουμε να “επαναλαμβάνονται” φαινόμενα που υπήρχαν πάντα.
Βλέπουμε να επιδεινώνονται τα πράγματα.
Τα αίτια πολλά και σύνθετα. Η μάλλον πολύ απλά:
Δεν υπάρχει κράτος, δεν υπάρχει σχεδιασμός (εκ των προτέρων), δεν υπάρχει έλεγχος (ούτε πριν, ούτε την ώρα της κρίσης), δεν υπάρχει ευθύνη (ούτε από το κράτος, ούτε από τους ιδιώτες, ούτε από τους πολίτες)….
Υπάρχει μόνον εκ των υστέρων… “επικοινωνιακή διαχείριση”: Μοιράζουμε διχίλιαρα, ρίχνουμε την ευθύνη σε “κάποιους”, ζητάμε και μια “συγγνώμη”, και καθαρίσαμε! Ή έτσι πιστεύουμε.
Όταν έχεις πλήρως υποκαταστήσει την Πολιτική με την “Επικοινωνία”, την ώρα της κρίσης θα φανούνε τα κενά σου – και δεν σε “καθαρίζει” πια η σκέτη “επικοινωνία”…
Ας γίνουμε λοιπόν και λίγο “κακοί” αυτή τη φορά:
* Πρώτον, δεν υπάρχει “επιτελικό κράτος”! Ας μη το κουράζουμε. Απλώς ΔΕΝ υπάρχει…
Και δεν μπορεί να υπάρξει “επιτελικό κράτος” με πάνω από 60 άτομα υπουργικό συμβούλιο. Όταν πολύ μεγαλύτερες χώρες λειτουργούν με υπουργικό Συμβούλιο κάτω από 20 άτομα…
Επιτελικό κράτος για να υπάρξει χρειάζεται μικρό και ευέλικτο κυβερνητικό σχήμα. Ώστε να υπάρχει ενοποίηση αρμοδιοτήτων, ενοποίηση ελέγχου, ενοποίηση σχεδιασμού και προσωπική ευθύνη – από το χαμηλότερο στο υψηλότερο επίπεδο διοίκησης.
Όταν, αντίθετα, έχεις πολυπρόσωπο κυβερνητικό σχήμα κατακερματίζονται οι αρμοδιότητες, κατακερματίζονται οι ευθύνες, για να γίνει κάτι πρέπει να συνεννοηθούν και να συμφωνήσουν δεκάδες διαφορετικοί υπάλληλοι σε δεκάδες υπηρεσίες διαφορετικών υπουργείων ή οργανισμών – κι έτσι χάνεται η μπάλα.
Ό,τι δεν πάει καλά, θα το μάθεις μόνον εκ των υστέρων. Και το ποιός φταίει πραγματικά, δεν θα το μάθεις ποτέ.
Απλώς θα ρίξεις την ευθύνη σε κάποιον και θα βάλεις στη θέση του κάποιον άλλον, ο οποίος, καθότι άπειρος, θα τα κάνει μαντάρα την επόμενη φορά…
Επιτελικό κράτος μπορεί να υπάρξει με μικρό αριθμό υπουργείων – δέκα ας πούμε. Όπου ο Πρωθυπουργός ξέρει ότι για κάθε μεγάλο τομέα, το γενικό πρόσταγμα και την κύρια ευθύνη την έχει ένας άνθρωπος, ο αρμόδιος υπουργός.
Ο οποίος επειδή ακριβώς ξέρει ότι αυτός θα κληθεί να δώσει λόγο, αν κάτι δεν πάει καλά στον τομέα του, σπεύδει εκ των προτέρων να ελέγξει τα πάντα, να τοποθετήσει όσους αποδεδειγμένα μπορούν, να προετοιμαστεί για τα πάντα και να σχεδιάσει τα πάντα.
Όσο περισσότερο εξαλείφεις τον κατακερματισμό των αρμοδιοτήτων, τόσο ενοποιείς την ευθύνη ελέγχου και σχεδιασμού, άρα και την υπευθυνότητα και την λογοδοσία όλων, από την υπουργό ως τον κατώτερο διοικητικό υπάλληλο.
Αν αντίθετα μεσολαβούν διαφορετικές υπηρεσίες, διαφορετικών υπουργείων με αποφάσεις που βγήκαν με διαφορετικές ΚΥΑ, τότε είναι βέβαια ότι κάτι θα “στραβώσει” όταν υπάρξει κρίση.
* Δεύτερον, πέρα από τον κατακερματισμό αρμοδιοτήτων μέσα στην Κεντρική Διοίκηση, υπάρχει και κατακερματισμός αρμοδιοτήτων στο ευρύτερο Δημόσιο.
Τον καθαρισμό των φρεατίων τον έχουν διαφορετικές υπηρεσίες διαφορετικών οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Δήμων και Περιφερειών.
Τη δεκαετία του ”90 παρατηρήθηκαν πλημμύρες στις πρώτες δυνατές βροχοπτώσεις του Φθινοπώρου, γιατί τα ίδια υπόγεια φρεάτια απορροής των υδάτων έπρεπε να τα καθαρίζουν διαφορετικοί δήμοι (τους οποίους διέσχιζαν), αλλά και η Περιφέρεια και το αρμόδιο τότε υπουργείο Δημοσίων Έργων.
Αν ένας μόνο απ’ όλους αυτούς ΔΕΝ έκανε τη δουλειά του – ένας μόνο – στην πρώτη μπόρα υπήρχε πλημμύρα.
Οι υποδομές είναι κεντρικά έργα που εξυπηρετούν πολλές περιοχές. Όσο η ευθύνη για τη συντήρησή τους παραμένει κατακερματισμένη σε διάφορους φορείς τοπικής Αυτοδιοίκησης, τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει την κρίσιμη στιγμή να θρηνήσουμε θύματα που αλλιώς θα είχαν αποφευχθεί…
Κι αυτό δεν αφορά μόνο τη συντήρηση πριν γίνει το κακό.
Αλλά και την έγκαιρη αποκατάσταση αφότου συμβεί το κακό.
Για παράδειγμα, όταν πέφτουν τα δένδρα από τη χιονόπτωση μέσα στον αστικό ιστό και ρίχνουν γραμμές μεσαίας τάσης της ΔΕΗ στο έδαφος, η αποκατάσταση χρειάζεται τρία διαφορετικά συνεργεία: Ένα του δήμου να τεμαχίσει τον κορμό του δένδρου που έπεσε. Ένα άλλο συνεργείο να μετακινήσει τα (συνήθως μεγάλο βάρους) τμήματα του κορμού, ώστε να απελευθερωθούν τα καλώδια. Κι ύστερα ένα συνεργείο της ΔΕΗ (τώρα του ΔΕΔΗΕ), να αποκαταστήσουν τα καλώδια. (Αν ο κορμός που έπεσε είναι κοντά σε υποσταθμό της ΔΕΗ, χρειάζεται κι ένα ακόμα συνεργείο, του ΑΔΜΗΕ)
Το να συντονιστούν τρία διαφορετικά συνεργεία από δύο ή τρείς εντελώς αυτοτελείς οργανισμούς, δεν είναι το ευκολότερο πράγμα του κόσμου. Αυτό το ξέρουμε. Και το αφήνουμε έτσι…
Έχει δημιουργηθεί μια τεράστια “υπερδομή”, η οποία σε στιγμές κρίσης παράγει χαοτική λειτουργία…
Άλλο παράδειγμα: Η πυρασφάλεια!
Εμπλέκονται κι εδώ διαφορετικά υπουργεία, διαφορετικές υπηρεσίες, διαφορετικά “σώματα” που υπάγονται σε διαφορετικά “όργανα”. Που δύσκολα συντονίζονται μεταξύ τους. Ένας αδύναμος κρίκος αν υπάρχει ανάμεσά τους, σπάει η “αλυσίδα”.
Κανένας έλεγχος και κανένας σχεδιασμός δεν μπορεί να αποδώσει σε ένα τόσο χαοτικό περιβάλλον.
Ακόμα και για τα πιο απλά: να γίνει εκκένωση πληθυσμού. Επιχειρησιακές αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν μέσα σε λίγα λεπτά (κι αυτό σημαίνει “κρίση”: ότι πρέπει να πάρεις αποφάσεις γρήγορα και να τις εκτελέσεις με ακρίβεια, ακαριαία) δεν παίρνονται ποτέ. Γιατί εμπλέκονται διάφοροι που πρέπει να συνυπογράψουν…
Είναι τέτοιος ο κατακερματισμός αρμοδιοτήτων ανάμεσα σε διάφορες βαθμίδες της τοπικές αυτοδιοίκησης που και επιχειρησιακές “διάνοιες” να βάλεις, το αποτέλεσμα θα είναι χαοτικό. Όσοι περισσότεροι εμπλέκονται, επιχειρησιακά, τόσο χειρότερο θα είναι το αποτέλεσμα.
[Το 1982, στο μάθημα της επιχειρησιακής έρευνας μαθαίναμε ότι για να πετάξει ένα επιβατηγό αεροπλάνο χρειάζεται ένας καλός πιλότος κι ένας καλός συγκυβερνήτης. Αν βάλεις μέσα στο πιλοτήριο… δώδεκα άσσους πιλότους (με ανταγωνιστικά συμφέροντα μεταξύ τους), το πιθανότερο είναι το αεροπλάνο να μη φτάσει ποτέ στον προορισμό του…]
* Τρίτον, η Πολιτική Προστασία χρειάζεται για να υπάρχει ένας που ελέγχει πριν την κρίση και αποφασίζει και συντονίζει κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Ένας που ελέγχει τις διαφορετικές υπηρεσίες και οργανισμούς του δημόσιου (και του ιδιωτικού) τομέα, αν έχουν καθαριστεί τα φρεάτια πριν προκύψουν καταιγίδες, αν έχουν αποψιλωθεί τα αστικά πάρκα πριν υπάρξουν θερινές πυρκαγιές, αν έχουν ανοιχθεί δασικοί δρόμοι κι αν υπάρχει διαθεσιμότητα επίγειων και εναερίων μέσων πυρόσβεσης πριν τον Ιούνιο κάθε χρονιάς, αν υπάρχουν μέσα εκχιονισμού και “αλατιέρες” πριν αρχίσουν τα πρώτα κρύα…
Κι ένας που αποφασίζει μόλις ξεσπάσει η θεομηνία, πως θα διατεθούν οι δυνάμεις, που θα γίνουν οι εκκενώσεις πληθυσμού, πώς θα γίνουν ζώνες πυρασφάλειας, πότε και πως θα σταματήσει η κυκλοφορία μέσα στο χιονιά και πώς θα υπάρξει “απορροή” των οχημάτων που θα έχουν εγκλωβιστεί στις κεντρικές αρτηρίες από δευτερεύοντες δρόμους, πώς θα κινηθούν τα συνεργεία να αποκαταστήσουν τις γραμμές που θα πέφτουν και πώς θα συντονίζονται τα διαφορετικά συνεργεία που χρειάζονται κάθε φορά.
Αυτός είναι ο ρόλος της Πολιτικής Προστασίας: Είναι “γενικός επόπτης” της προετοιμασίες όσον αφορά την επιχειρησιακή ετοιμότητα. Και είναι “αρχιστράτηγος” την στιγμή τη κρίσης, όσον αφορά την αντιμετώπιση της “κρίσης”.
–Το 2018 στο Μάτι ανακαλύψαμε ότι Πολιτική Προστασία στην πραγματικότητα ΔΕΝ υπήρχε.
–Στις δασικές πυρκαγιές του 2021 επίσης δεν υπήρξε Πολιτική Προστασία από πριν. Απλά κατά τη διάρκειά τους, λήφθηκε η απόφαση να εκκενωθούν τα πάντα, για να μην υπάρξουν θύματα. Και όντως δεν υπήρξαν θύματα. Αλλά και μάχη με τις φωτιές ουσιαστικά δεν δόθηκε.
–Τώρα με τον χιονιά της Αττικής, επίσης δεν υπήρξε Πολιτική Προστασία. Το ήξεραν από μια βδομάδα ότι θα έλθει ισχυρός χιονιάς στην Αττική. Όλοι βλέπαμε στο κινητό μας τη μετεωρολογική πρόβλεψη εδώ και πολλές μέρες. Μπορεί κανείς να ελέγξει τo accu-weather και το meteo, τα αυτοματοποιημένα προγράμματα που είναι συνδεμένα πλέον με όλα τα smartphones.
Καθώς πλησίαζαν οι μέρες, οι προβλέψεις άλλαζαν κάπως, αλλά ο πυρήνας των προβλέψεων έδινε εξαρχής τα πιο έντονα φαινόμενα την Δευτέρα και την Τρίτη.
Κανείς δεν σκέφτηκε ότι σε εργάσιμη μέρα έχεις φροντίσει είτε να ρίξεις αλάτι από νωρίς είτε να κλείσεις τις βασικές αρτηρίες από πριν.
Η διεύθυνση της Αττικής Οδού, πώς τα κατάφερε καλά όλες τις προηγούμενες φορές (κι έπαιρνε και συγχαρητήρια μάλιστα) και τα έκανε μαντάρα μόνο τώρα;
(Μήπως αυτό συνδέεται με το γεγονός ότι σε δύο μήνες τελειώνει η παλαιά σύμβαση παραχώρησης και το έργο δημοπρατείται ξανά;)
Η Πολιτική Προστασία, είχε όλο το χρόνο να ελέγξει, αν έχουν ληφθεί όλα τα αναγκαία μέτρα, αλλά προφανώς δεν το έκανε.
Το ότι δεν υπήρξαν νεκροί όταν εκατοντάδες άνθρωποι έμειναν εγκλωβισμένοι στο κρύο μέσα στα αυτοκίνητά τους σε θερμοκρασίες υπό το μηδέν ήταν θαύμα. Ή μάλλον δεν ήταν ακριβώς “θαύμα”. Απλώς οφείλεται στο γεγονός ότι κινητοποιήθηκε τελικά ο στρατός. Και καθάρισε…
Το γεγονός ότι δεν υπήρξαν νεκροί όταν χιλιάδες άνθρωποι έμειναν χωρίς θέρμανση και χωρίς ηλεκτρικό στα σπίτια τους επί πολλές ώρες, μέσα στη νύχτα, με θερμοκρασίες υπό το μηδέν, κι ανάμεσά τους ήταν και άρρωστοι και “ευάλωτοι ηλικιωμένοι” και μικρά παιδιά, ήταν όντως θαύμα. Κι εδώ θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε τις ηρωϊκές προσπάθειες που έκαναν είτε συνεργεία του ΔΕΔΗΕ είτε των Δήμων που αγωνίζονταν να συντονιστούν μεταξύ τους, γιατί δεν υπήρχε καμία αρχή να τους συντονίσει…
Τα χειρότερα τα αποφύγαμε. Αλλά μυαλό δεν βάζουμε όπως φαίνεται…
Γιατί με όλες τις “συγγνώμες” που ζήτησε ο Πρωθυπουργός και τις γενναιόδωρες αποζημιώσεις για τις οποίες φρόντισε η κυβέρνηση, εξακολουθούμε να μην έχουμε ούτε “επιτελικό κράτος” ούτε “Πολιτική Προστασία”…
ΥΓ.1 Δύο χρόνια ασχολούμαστε μόνο με την πανδημία κάθε μέρα! Είμαστε η μόνη χώρα στην Ευρώπη που το κάνουμε αυτό. Με αποτέλεσμα να έχουμε παρατήσει όλα τα υπόλοιπα, όπως φαίνεται…
ΥΓ.2 Ο εμβολιασμός λειτούργησε υποδειγματικά, γιατί οργανώθηκε ενιαία και από το μηδέν, χωρίς να υπάρχουν πολλοί “εμπλεκόμενοι” φορείς. Και σε πολλές περιπτώσεις ανάλαβε να το διεκπεραιώσει ο στρατός. Ο οποίος είναι από τη φύση του “επιτελικό εργαλείο”.
ΥΓ.3. Ακριβώς αυτό: Ο στρατός μπορεί να διαθέτει διαφορετικούς κλάδους και υπηρεσίες, αλλά έχει μάθει να λειτουργεί “επιτελικά”. Έχει επιχειρησιακά σενάρια, κάνει συνεχώς “ασκήσεις”, προετοιμάζεται συστηματικά και την ώρα της δράσης ένας αποφασίζει για κάθε τί, όλοι ξέρουν πού να λογοδοτήσουν κι όλοι συντονίζονται μεταξύ τους. Αυτό είναι το “μυστικό” της επιτελικής λειτουργίας. Ενιαίο chain of command λέγεται. Αυτό που δεν μπορεί να επιτευχθεί ποτέ όταν υπάρχει κατακερματισμός αρμοδιοτήτων, αποφάσεων και ευθύνης…
ΥΓ.4. Προφανώς ο κ. Στυλιανίδης δεν τα κατάφερε. Δεν ξέρουμε αν ήταν καλός “γραφειοκράτης” (στις Βρυξέλλες). Δεν ξέρουμε αν ήταν καλός “τεχνοκράτης” (στην Κύπρο). Το ότι είχε στηρίξει per mare per terra το Σχέδιο Ανάν το 2004, δεν είναι λόγος να τον… “ανταμείβει” το κράτος των Αθηνών για τις “υπηρεσίες” του. Έλεος πια.
Πάντως στην κρίση αυτή απέτυχε παταγωδώς. Και δεν ευθύνεται μόνον ο ίδιος, εδώ που τα λέμε. Φταίνε κι όσοι τον επέλεξαν…
ΥΓ.5 Ένας καλός τεχνοκράτης δεν είναι κατ’ ανάγκην και καλός “επιχειρησιακός”. Για τον ίδιο λόγο ακριβώς, που αν έχετε να διαλέξετε το ποιός θα πιλοτάρει το αεροπλάνο που θα σας μεταφέρει, ανάμεσα σε ένα Βραβείο Νόμπελ Φυσικής κι ένα έμπειρο πιλότο, θα διαλέξετε πάντα τον δεύτερο. ¨
Ή αν έχετε να διαλέξετε ποιός θα εγχειρήσει το παιδί σας, ανάμεσα σε ένα βραβείο Νόμπελ Ιατρικής στην πιο πρωτοπόρο Γενετική έρευνα ή ένα έμπειρο χειρουργό που έχει κάνει χίλιες φορές με επιτυχία την ίδια εγχείρηση, θα διαλέξετε τον δεύτερο.
Έχουμε δημιουργήσει άπειρα “υπουργεία”, για να βολέψουμε όλο το… πρώην “Ποτάμι” κι όλους τους επώνυμους επαγγελματίες “δικαιωματιστές”, που ξεχάσαμε να βάλουμε και ανθρώπους που ξέρουν τη δουλειά.
Πόσο δίκιο είχε ο Μπίσμαρκ όταν είχε πει εκείνο το αλησμόνητο:
–Δύο καθηγητάδες – πάει χάθηκε η Πατρίδα
(Zwei Professoren Vaterland Verloren)
Και να σκεφτεί κανείς πως στην περίπτωσή μας δεν είναι καν “προφεσόρεν”. Είναι απλώς ένας απαρηγόρητος Ανανιστής…
Θανάσης Κ.
