✍️ ο Παναγιώτης Καρκατσούλης, εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης
Περί της μονιμότητας πολύς ο λόγος, εσχάτως, με φανατικούς πολέμιους να
ξιφουλκούν εναντίον της και υποστηρικτές της να υπεραμύνονται με βάση το
γράμμα κι όχι το πνεύμα της.
Αγνοήθηκαν, ωστόσο, στη μέχρι τώρα συζήτηση τρία βασικά στοιχεία του προβληματισμού σε σχέση μ’ αυτήν (και με την εφαρμογή της στην Ελλαδα):
Στοιχείο πρώτο: Η μονιμότητα, στην δυτικοευρωπαϊκή (Βεμπεριανή) εκδοχή της, είναι παράγοντας σταθερότητας της διακυβέρνησης και υπηρετεί απολύτως το κράτος δικαίου. Αυτή η μορφή κράτους με την ενσωματωμένη γραφειοκρατική οργάνωση έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση τη μονιμότητα. Ειδάλλως, οι εναλασσόμενες πελατειακές και κομματικές νομενκλατούρες θα καθορίζουν την
πορεία του κράτους με προδιαγεγραμμένη την κοινωνική αναταραχή, τις μεγάλες
ανισότητες και την αδυναμία ισόρροπης ανάπτυξης.
Το «σύστημα των λαφύρων» που είναι γνωστό ακόμη και στoυς αρχάριους της
διοικητικής επιστήμης ως σύστημα που άνθισε στο Φαρ Ουεστ, έδωσε τη θέση
του στην αξιοκρατία με την Pendleton Act (1883).
Αλλά και στην Ελλάδα η συνταγματική κατοχύρωση της μονιμότητας δεν άργησε.
Αυτό συνέβη το 1911, περίπου 90 χρόνια μετά την διατύπωση στο Σύνταγμα της Επιδαύρου ότι οι όλοι οι ¨Έλληνες έχουν πρόσβαση στα δημόσια αξιώματα κατά τον λόγο αξιότητας εκάστου. Μονιμότητα και αξιότητα, μονιμότητα και αξιοκρατία συμβάδιζαν.
Πολύ αργότερα, η μονιμότητα φάνηκε να αποτελεί περισσότερο μια τεχνική λεπτομέρεια της διακυβέρνησης, αφού συναρτήθηκε προς την ύπαρξη οργανικών θέσεων. Η έννοια στην ηθική και αξιακή της υπόσταση απo-νομιμοποιήθηκε και με την επικράτηση αντι-κρατικών και νεο-φιλελεύθερων ιδεών φάνηκε να μετασχηματίζεται σε εμπόδιο της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης.
Στοιχείο δεύτερο: Η μονιμότητα στην Ελλάδα πήρε, σχεδόν ταυτόχρονα, με τη
θεσμοθέτησή της, εντελώς άλλο νόημα. Λειτουργώντας εντός ενός διοικητικού και
πολιτικού πλαισίου στο οποίο πρυτάνευαν οι αρχές του πελατειασμού και του κομματισμού, η μονιμότητα μετασχηματίστηκε σ’ ένα κορυφαίο ρουσφέτι για τους ημέτερους, αποκόπτοντάς την από τις υπόλοιπες συμπαραδηλώσεις της που αναφέραμε προηγουμένως.
Ο τρόπος που έγινε αυτό ήταν με την πρακτική της «πλαγιοκόπησής» της μέσω της μετατροπής των συμβασιούχων σε μόνιμους.
Μια, αρχικώς, οριοθετημένη πρακτική που υπάκουε στην ανάγκη διατήρησης
ενός προσωπικού σε υπηρεσίες με μείζον πρόβλημα στελέχωσης, γενικεύτηκε.
Εκατοντάδες χιλιάδες συμβασιούχοι μετατράπηκαν σε μόνιμους, παρά και εναντίον των προσπαθειών των μεταρρυθμιστών να απαγορεύσουν την σχετική πρακτική. Όταν τα αιτήματα της μονιμοποίησης των συμβασιούχων σε μονίμους συνάντησαν την επιδοκιμασία μεγάλου μέρους του κοινωνικού σώματος, η κερκόπορτα για την de facto κατάργηση της μονιμότητας ως παράγοντα σταθερότητας και συνέχειας του κράτους είχε ανοίξει.
Στοιχείο τρίτο: Αφ’ ης η μονιμότητα έγινε ο τελικός στόχος των πάσης φύσεως δημοσίων υπαλλήλων, η αντίσταση των αντιπελατειακών δυνάμεων επικεντρώθηκε στην αυστηροποίηση των κανόνων εισόδου στο Δημόσιο με την συνταγματική απαγόρευση της μετατροπής των συμβάσεων.
Η δημιουργία του ΑΣΕΠ, η σταδιακή ενίσχυση και ανάπτυξή του, παρά τις αλλεπάλληλες
προσπάθειες απομείωσης του εύρους της δράσης του, μείωσε τις αντισυνταγματικές και πελατειακές πρακτικές. Κι ενώ οι πελατειακές πιέσεις φάνηκαν να ελέγχονται, το πρόβλημα της παραγωγικότητας του Δημοσίου, παραμένει οξύ και άλυτο. Η δρομολόγηση, όμως, των κατάλληλων μεταρρυθμίσεων που θα ενδυναμώσουν την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα των δημοσίων υπηρεσιών παραμένουν καθηλωμένες στην ρυθμιστική τους αποτύπωση αλλά όχι στηνεφαρμογή τους.
Αντί, όμως, της επίτασης των προσπαθειών για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, επιχειρείται η ανακίνηση μιας ξεπερασμένης προβληματικής για την κατάργηση της μονιμότητας που επικεντρώνεται στη δαιμονοποίησή της. Το πρόβλημα, ωστόσο, δεν είναι η κατάργηση της μονιμότητας με το περιεχόμενο του προηγούμενου αιώνα αλλά η υπέρβαση των ορίων της και η νέανοηματοδότησή της στις σημερινές συνθήκες που ελλοχεύουν όχι μόνον ευκαιρίες αλλά και κίνδυνοι για το κράτος δικαίου και τη Δημοκρατία.
Η σκιαμαχία μ’ έναν εικονικό εχθρό θα έχει ως μοναδικό πρακτικό αποτέλεσμα να σπρώξουμε το τενεκεδάκι της μεταρρύθμισης λίγο παρακάτω. Ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης μπορεί να περιμένει…
